NAHL

TEFSİR
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
İyiliği sonsuz, ikramı bol Allah’ın adıyla...[*]

[*] "Rahmân” ve “Rahîm" kelimeleri, rahmet (رحمة) kökündendir. Rahmet, iyilik ve ikramı gerektiren incelik anlamındadır. Allah’ın özelliği olarak kullanılınca sadece iyilik ve ikram anlaşılır (Müfredât). Rahmân “rahmeti her şeyi kuşatan” demektir. Bu özellik Allah’tan başkasında olmayacağı için “iyiliği sonsuz” diye çevirdik. Rahîm “çok merhametli” demektir. Bu özellik Allah’ın dışındaki varlıklarda da olabilir. Nitekim ‘rahîm’ kelimesi, Tevbe 9/128. âyette Resulullah için; Fetih 48/29. ayette ise müminler için kullanılmıştır.
(Nahl 16/1)
اَتٰٓى اَمْرُ اللّٰهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُۜ سُبْحَانَهُ وَتَعَالٰى عَمَّا يُشْرِكُونَ
Allah’ın (cezalandırma) emri[1*] mutlaka gelecektir; hemen gelmesini istemeyin[2*]. Allah, onların ortak koştuklarından uzak ve yücedir.

[1*] Şuara 26/204, Saffat 37/176, Mü’min 40/78.

[2*] En’am 6/57-58, Yunus 10/50-51, Hac 22/47, Neml 27/72, Ankebut 29/53-54, Sâd 38/16.
(Nahl 16/2)
يُنَزِّلُ الْمَلٰٓئِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ اَمْرِه۪ عَلٰى مَنْ يَشَٓاءُ مِنْ عِبَادِه۪ٓ اَنْ اَنْذِرُٓوا اَنَّهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّٓا اَنَا۬ فَاتَّقُونِ
Allah melekleri, kullarından tercih ettiklerine[1*], emri olan ruh [2*] ile, şu uyarıyı yapması için indirir: "Benden başka ilah yoktur; öyleyse bana karşı yanlış yapmaktan sakının!”

[1*] Şâe (شاء) fiili, “bir şey yapmak” anlamındaki şey (شيء) mastarından türemiştir. Allah’ın yapması o şeyi var etmesi, insanın yapması da o şey için gereken çabayı göstermesidir (Müfredât). Allah, her şeyi bir ölçüye göre var eder (Kamer 54/49, Ra’d 13/8). İmtihanla ilgili şeyleri iyi ve kötü diye ikiye ayırmıştır (Enbiyâ 21/35). Allah, herkesin doğru yolda olmasını ister (Nisa 4/26) ama sadece doğru şeyler yapanı doğru yolda sayar (Nur 24/46). Yaptığının doğru veya yanlış olduğunu da kişiye ilham eder. Onun için doğru davrananın içi rahat, yanlış davrananın içi de sıkıntılı olur (Şems 91/7-10). Buna göre şâe (شاء) fiilinin öznesi Allah olursa “gerekeni yaptı veya yarattı”, insan olursa “gerekeni yaptı” anlamında olur. Allah insanlara, tercihlerine göre davranma hürriyeti vermeseydi hiç kimse yanlış bir şey yapamaz ve imtihan diye bir şey de olmazdı (Nahl 16/93). Yanlış kader anlayışını imanın bir esası gibi İslam’a yerleştirmek isteyenler, büyük bir çarpıtma yaparak şâe (شاء) fiiline irade yani isteme ve dileme anlamı vermiş; bunu, tefsirlere hatta sözlüklere bile yerleştirerek birçok ayetin mealini bozmuşlardır. Bkz: http://www.suleymaniyevakfi.org/akaid-arastirmalari/kuranda-sey-mesiet-irade-ve-fitrat.html

[2*] Bu ayetteki Ruh, Allah’ın emrinin içeriğidir. İndirdiği bütün ayetler, onun isteklerini içerir (İsra 17/85, Mü’min 40/15). 

 

 
(Nahl 16/3)
خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ بِالْحَقِّۜ تَعَالٰى عَمَّا يُشْرِكُونَ
Allah, gökleri ve yeri o gerçek için (sizleri imtihan için) yaratmıştır[*]. O, onların ortak koştuklarından yücedir.

[*] Allah, gökleri, yeri ve ikisinin arasındaki varlıkları, insanları ve cinleri zorlu bir imtihandan geçirmek için yaratmıştır. Bunu Hud Suresinin 7. ayetinde açıklamış, diğer ayetlerde de “(بِالْحَقِّ) o gerçek için” ifadesiyle buna işarette bulunmuştur (En’am 6/73, Hud 11/7, İbrahim 14/19, Hicr 15/85, Ankebut 29/44, Rum 30/8, Zümer 39/5, Duhan 44/39, Casiye 45/22, Ahkaf 46/3, Teğabun 64/3). 
(Nahl 16/4)
خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَاِذَا هُوَ خَص۪يمٌ مُب۪ينٌ
İnsanı, döllenmiş yumurtadan yaratmıştır. Bir de bakarsın ki o, açık bir hasım oluvermiş[*]!

[*] Yasin 36/77.
(Nahl 16/5)
وَالْاَنْعَامَ خَلَقَهَاۚ لَكُمْ ف۪يهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَۖ
En’âm cinsi hayvanları da (koyun, keçi, sığır ve deveyi[1*]) o yarattı. Onlarda sizin için (yün, kıl ve post gibi sizi) ısıtacak şeyler ve (başka) yararlar vardır. Bir de onlardan yersiniz[2*].

[1*] En’am 6/143-144, Zümer 39/6.

[2*] Nahl 16/66, 80, Müminun 23/21-22, Yasin 36/71-73, Mümin 40/79-81, Zuhruf 43/12-13.

 
(Nahl 16/6)
وَلَكُمْ ف۪يهَا جَمَالٌ ح۪ينَ تُر۪يحُونَ وَح۪ينَ تَسْرَحُونَۖ
Hem ağıla getirirken hem de otlağa salarken onlarda sizin için güzellikler vardır[*].

[*] Âl-i İmran 3/14.
(Nahl 16/7)
وَتَحْمِلُ اَثْقَالَكُمْ اِلٰى بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغ۪يهِ اِلَّا بِشِقِّ الْاَنْفُسِۜ اِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُ۫فٌ رَح۪يمٌۙ
Yüklerinizi öyle yerlere taşırlar[*] ki yorgunluktan canınız çıkmadan oralara varamazsınız. Rabbiniz elbette çok şefkatlidir, ikramı da boldur.

[*] En’am 6/142, Yasin 36/72.
(Nahl 16/8)
وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَم۪يرَ لِتَرْكَبُوهَا وَز۪ينَةًۜ وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
(Allah) Atları, katırları ve eşekleri hem binmeniz için hem de süs olsun diye yarattı[1*]. O, bilmediğiniz daha neler yaratmaktadır[2*].

[1*] Nahl 16/5. Ayette en’âm cinsi hayvanların birçok faydasının yanı sıra etlerinin yenilebilir olmasının özellikle vurgulanması; fakat bu ayette at, katır ve eşeklerin binek ve süs amaçlı kullanımlarının ön plana çıkarılarak yenilebileceklerinden bahsedilmemesi etlerinin helal olmadığı gibi bir izlenim oluşturabilmektedir. Fakat ayette at, katır ve eşeklerin üzerinde yük taşımanın veya onları alıp-satmanın helal olduğundan da bahsedilmemiştir. Bu, onları bu işler için kullanmanın haram olduğunu göstermediği gibi etlerinin yenilmesinden bahsedilme­mesi de haram olduklarını göstermez. Nitekim etleri haram kılınan hayvanların anlatıldığı hiçbir ayette at, katır ve eşeklere yer verilmemiştir (Bakara 2/173, Maide 5/3, En’am 6/145, Nahl 16/115). Ama en’am cinsi hayvanların anlatıldığı başka ayetlerde de onların etlerinin yenilebilir olmasının özellikle vurgulanması dikkat çekicidir (Mü’minun 23/21, Yasin 36/72, Mü’min 40/79). Bu, etlerinin tüketilmesi açısından en’am cinsi hayvanların at, katır ve eşeklere tercih edilmesi gerektiğine, çünkü en’âmın birçok faydasının yanı sıra insanlar tarafından özellikle yenilmek; at, katır ve eşeklerin ise yenilmekten ziyade başka işlerde kullanılmak üzere yaratıldıklarına; ama yenilmelerinin yasak da olmadığına işaret etmektedir.

[2*] Rahman 55/29.
(Nahl 16/9)
وَعَلَى اللّٰهِ قَصْدُ السَّب۪يلِ وَمِنْهَا جَٓائِرٌۜ وَلَوْ شَٓاءَ لَهَدٰيكُمْ اَجْمَع۪ينَ۟
Doğru yolu göstermek Allah’a aittir[1*]. Yolun eğrisi de olur[2*]. Tercihi Allah yapsaydı elbette hepinizi doğru yola getirirdi[3*].

[1*] İnsan 76/3, Leyl 92/12.

[2*] En’am 6/153.

[3*] En’am 6/149, Yunus 10/99, Kehf 18/29.

 
 
(Nahl 16/10)
هُوَ الَّذ۪ٓي اَنْزَلَ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ ف۪يهِ تُس۪يمُونَ
O, sizin için gökten su indirendir. İçecekler de hayvanlarınızı otlattığınız bitkiler de o sudan olur[*].

[*] Bakara 2/22, Hicr 15/22, Hac 22/63, Furkan 25/48, Rum 30/24, Lokman 31/10, Vakıa 56/68-70, Hadid 57/21, Abese 80/25-32.

 
(Nahl 16/11)
يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخ۪يلَ وَالْاَعْنَابَ وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
Allah o su ile sizin için ekinleri, zeytinleri, hurmaları, üzümleri ve meyvenin her türlüsünü bitirir[*]. Bunda düşünen bir topluluk için kesin bir belge /ayet vardır.

[*] En’am 6/99, Taha 20/53, Neml 27/60, Fatır 35/27, Zümer 39/21, Kaf 50/9-11, Nebe 78/14-16.

 
(Nahl 16/12)
وَسَخَّرَ لَكُمُ الَّيْلَ وَالنَّهَارَۙ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَۜ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِاَمْرِه۪ۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَۙ
O; geceyi, gündüzü, Güneş’i ve Ay’ı sizin hizmetinize vermiştir. Yıldızlar da onun koyduğu kanuna göre hizmetinize verilmiştir. Bunda aklını kullanan bir topluluk için kesin belgeler /ayetler vardır[*].

[*] A’raf 7/54, Ra’d 13/2, İbrahim 14/32-33, Lokman 31/29, Fatır 35/13, Zümer 39/5.
(Nahl 16/13)
وَمَا ذَرَاَ لَكُمْ فِي الْاَرْضِ مُخْتَلِفًا اَلْوَانُهُۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ
Sizin için yerde farklı renklerle yaratıp yetiştirdiği ne varsa onları da hizmetinize vermiştir. Bunda bilgisini kullanan bir topluluk için kesin ayet/gösterge vardır.[*]

[*] Bakara 2/29, Lokman 31/20, Fatır 35/28, Casiye 45/13.
(Nahl 16/14)
وَهُوَ الَّذ۪ي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَاۚ وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ ف۪يهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِه۪ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
O, taze et yemeniz ve takınacağınız süsler[1*] çıkarmanız için büyük su kütlelerini[2*] hizmetinize verendir. Gemilerin denizde suyu yara yara gittiklerini görürsün. Bu, Allah’ın lütuf olarak verdiklerini aramanız içindir[3*]. Belki görevlerinizi yerine getirirsiniz.

[1*] Süs özelliği bulunan eşyalar, takılar: altın, gümüş, değerli taşlar, inci, mercan, sedef bu kelimenin kapsamına girer. Bunların hepsi kadına da erkeğe de helal kılınmıştır (A’raf 7/32, Fatır 35/12).

[2*] Arapçada büyük su kütlelerine; denize, akarsulara, tuzlu veya tuzsuz göllere “bahr (بحر)” denir (Lisan’ul-arab). Nitekim tatlı ve tuzlu su ayrımı olmaksızın Kur’an’da her ikisine de “bahr” denmiştir. Bahr kelimesi Türkçeye deniz diye çevrilir. Deniz deyince kimsenin aklına tatlı su kütlesi gelmeyeceği için kelimenin “büyük su kütlesi” şeklinde meallendirilmesi daha uygundur. 

[3*] Bakara 2/164, İbrahim 14/32, İsra 17/66, Hac 22/65, Rum 30/46, Lokman 31/31, Casiye 45/12.
(Nahl 16/15)
وَاَلْقٰى فِي الْاَرْضِ رَوَاسِيَ اَنْ تَم۪يدَ بِكُمْ وَاَنْهَارًا وَسُبُلًا لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَۙ
(Yerkabuğu) Sizi sarsar diye[1*] yere sabit dağlar yerleştirdi. Gideceğiniz yere ulaşmanız için de ırmaklar ve yollar oluşturdu[2*].

[1*] “Dağ” anlamına gelen “râsî” (راسي) kelimesinin çoğulu olan “revâsî” (رواسي), Kur’an’da 9 kez geçmektedir. Bu ayette olduğu gibi 2 ayette daha “meyd” (ميد) fiiliyle birlikte kullanılmıştır (Enbiyâ 21/31, Lokman 31/10). Meyd, “gidip gelme, sallanma, sarsılma” anlamlarına gelmektedir. Bu sebeple kelimenin geçtiği üç ayete, “sizi sarsmasın diye sabit dağlar yerleştirdi” şeklinde meal verilmekte, bu da dağların bulunduğu bölgelerde deprem olmadığı gibi bir yanlış anlamaya sebep olmaktadır. Oysa ayetteki “en temîde bikum” (أَن تَمِيدَ بِكُمْ) ifadesini “sizi sarsar diye” şeklinde çevirmek metne daha uygun olacaktır. Dolayısıyla ayetin meali “sizi sarsar diye yere sabit dağlar yerleştirdi” şeklinde olmalıdır. Ayette insanları sarsacak olan “yeryüzü”dür (الأرض). Dağların varlığı insanları bu sarsıntı esnasında korumak, daha güvenli bir yerleşim yeri oluşturmak içindir. Ayette dağların yeri sabitlemesinden bahsedilmemektedir. Nitekim toprak, kum ve alüvyonlu kıyı kesimlerin depremlerde en uzun süreli sarsıntı yaratan, sarsıntının şiddetinin en büyük, hızının en fazla olduğu bölgeler olduğu, dağlık ve kayalık alanlarda ise bu sarsıntıların çok daha kısa ve yavaş olduğu yerbilimleri tarafından da tespit edilmiş gerçeklerdir. Ayet bu gerçeği dile getirmekte, bu özelliğinden dolayı dağlar için demir atma, sabitleme kök anlamından türetilmiş (رواسي) revasi kelimesi kullanılmaktadır.
(Nahl 16/16)
وَعَلَامَاتٍۜ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ
(Başka) işaretler de oluşturdu. İnsanlar, o yıldızla da (Kutup Yıldızı[*] ile) yollarını bulurlar.

[*] "O yıldız" anlamında en-necm (النَّجْمِ) kelimesi bu ayetle beraber dört ayette daha geçer. (Necm 53/1, Rahman 55/6, Tarık 86/3). Kuzey Yarım Küre’de, konum ve yön belirlemede en önemli yıldız her gece, aynı noktada görülen Kutup Yıldızıdır. Ekvatora sıfır, kutup noktasına 90 derecelik açı yapar. Bu ikisi arasındaki her yere yaptığı açı, oranın enlemi kadardır. Güney Kutbunda Sigma Octantis adı verilen yıldızın da benzer özellikleri vardır.

 
(Nahl 16/17)
اَفَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لَا يَخْلُقُۜ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ
(Bütün bunları) Yaratan, hiç yaratamayan gibi olur mu?[*] Bilginizi kullanmaz mısınız?

[*] A’raf 7/191-195, Nahl 16/20, Hac 22/73, Furkan 25/3, Lokman 31/10-11, Fatır 35/40, Ahkaf 46/4.

 
(Nahl 16/18)
وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّٰهِ لَا تُحْصُوهَاۜ اِنَّ اللّٰهَ لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ
Allah’ın nimetlerini saymaya kalksanız bitiremezsiniz[*]. Elbette Allah, çok bağışlayan ve ikramı bol olandır.

[*] İbrahim 14/34.

 
(Nahl 16/19)
وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ
Allah, neleri gizlediğinizi ve neleri açığa vurduğunuzu da bilir.[*]

[*] Âl-i İmran 3/29, En’am 6/3, Nahl 16/23, Hac 22/70, Mücadele 58/7, Teğabün 64/4, Mülk 67/13-14.
(Nahl 16/20)
وَالَّذ۪ينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيْـًٔا وَهُمْ يُخْلَقُونَۜ
Onların Allah ile aralarına koyup dua ettikleri, hiçbir şey yaratamazlar. Onların kendileri yaratılmıştır.[*]

[*] Nahl 16/17.
(Nahl 16/21)
اَمْوَاتٌ غَيْرُ اَحْيَٓاءٍۚ وَمَا يَشْعُرُونَۙ اَيَّانَ يُبْعَثُونَ۟
Onlar ölüdürler, diri değil! Ne zaman diriltileceklerinin farkında bile değillerdir[*].

[*] A’raf 7/191-195, Neml 27/64-65, Ahkaf 46/4-6.
(Nahl 16/22)
اِلٰهُكُمْ اِلٰهٌ وَاحِدٌۚ فَالَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْاٰخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ
İlahınız bir tek ilahtır[1*]. Fakat ahirete inanmayanlar var ya onların kalpleri, (bunu) inkar eder. Onlar, kibirli kimselerdir[2*].

[1*] Bakara 2/163, Nahl 16/51.

[2*] Saffat 37/35.
(Nahl 16/23)
لَا جَرَمَ اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَۜ اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِر۪ينَ
Şüphesiz Allah, onların neler gizlediklerini ve neleri açığa vurduklarını bilir[*]. O, kibirli kimseleri sevmez.

[*] Nahl 16/19.
(Nahl 16/24)
وَاِذَا ق۪يلَ لَهُمْ مَاذَٓا اَنْزَلَ رَبُّكُمْۙ قَالُٓوا اَسَاط۪يرُ الْاَوَّل۪ينَۙ
Onlara “Rabbiniz ne indirdi?” diye sorulduğu zaman “(Bunlar) öncekilerin yazıları![*]” derler.

[*] Ayette geçen esâtîr (أَسَاطِيرُ) kelimesi, “bir şeye hiza vermek, saf tutturmak” anlamına gelen satr (سطر) kökünden türemiş olan ustûre (اسطورة) kelimesinin çoğuludur (Müfredat). Satara (سَطَرَ) fiilinin “yazı yazmak” anlamına gelmesi, harflerin hizaya sokulması, anlamlı bir şekilde sıralanması sebebiyledir. Dokuz yerde geçen esâtîru’l-evvelîn (أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ) ifadesi, Kur’an’da anlatılanların yeni olmadığını, önceki ilahi kitaplarda, diğer kitaplarda, yazıtlarda ya da anlatılarda zaten var olduğunu belirtmek için ayetleri görmezden gelenler tarafından kullanılan alaycı bir ifadedir. Bunu söyleyerek Kur’an’ın önceki ilahi kitapları tasdik etmesini de istismar etmişlerdir En’am 6/25, Enfal 8/31, Müminun 23/83, Furkan 25/5, Neml 27/68, Ahkaf 46/17, Kalem 68/15, Mutaffifin 83/13.
(Nahl 16/25)
لِيَحْمِلُٓوا اَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيٰمَةِۙ وَمِنْ اَوْزَارِ الَّذ۪ينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ اَلَا سَٓاءَ مَا يَزِرُونَ۟
Böylece kıyamet /mezardan kalkış günü hem kendi günahlarının tamamını hem de bilgisizlikleri yüzünden saptırdıkları kimselerin günahlarından (bir kısmını) yüklenecekler. Bakın ne kötü yük yüklenecekler[*]!

[*] En’am 6/31, Nisa 4/85, Taha 20/100-101, Ankebut 29/13.
(Nahl 16/26)
قَدْ مَكَرَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَاَتَى اللّٰهُ بُنْيَانَهُمْ مِنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَاَتٰيهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ
Onlardan öncekiler de planlar kurmuşlardı[1*]. Allah da onların yapılarını temelden sarsmış, üstlerindeki tavan üzerlerine çöküvermişti. Azap onlara hiç beklemedikleri yerden gelmişti[2*].

[1*] Ra’d 13/42.

[2*] Nahl 16/45, Zümer 39/25.

 
(Nahl 16/27)
ثُمَّ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ يُخْز۪يهِمْ وَيَقُولُ اَيْنَ شُرَكَٓاءِيَ الَّذ۪ينَ كُنْتُمْ تُشَٓاقُّونَ ف۪يهِمْۜ قَالَ الَّذ۪ينَ اُو۫تُوا الْعِلْمَ اِنَّ الْخِزْيَ الْيَوْمَ وَالسُّٓوءَ عَلَى الْكَافِر۪ينَۙ
Sonra kıyamet günü Allah onları rezil edecek ve “Hani nerede o uğrunda bölündüğünüz ortaklarım!” diyecek[1*]. Kendilerine bilgi verilmiş olanlar[2*] şöyle diyecekler: “Bugün bütün rezillik ve kötülükler kâfirlerin üstündedir.”

[1*] En’am 6/22, Kasas 28/62, 74, Fussilet 41/47.

[2*] Bunlar, hesap günü, her toplumun içinden getirilecek olan şahitlerdir (Nisa 4/41-42, Hud 11/18).

 
(Nahl 16/28)
اَلَّذ۪ينَ تَتَوَفّٰيهُمُ الْمَلٰٓئِكَةُ ظَالِم۪ٓي اَنْفُسِهِمْۖ فَاَلْقَوُا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُٓوءٍۜ بَلٰٓى اِنَّ اللّٰهَ عَل۪يمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
Onlar, meleklerin, yanlışlar içinde iken vefat ettireceği kimselerdir. Hemen teslimiyet gösterir ve “Biz kötü bir şey yapmıyorduk ki!” derler[*]. Hayır, neler yaptığınızı Allah gayet iyi biliyor.

[*] Nisa 4/97, A’raf 7/37, Enfal 8/50, Muhammed 47/27.

 
(Nahl 16/29)
فَادْخُلُٓوا اَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّر۪ينَ
(Onlara şöyle denecektir:) “Şimdi ölümsüz olarak kalmak üzere Cehennem’in kapılarından girin!” Büyüklük taslayanların yeri ne kötüdür![*]

[*] Zümer 39/71-72, Mümin 40/76.
(Nahl 16/30)
وَق۪يلَ لِلَّذ۪ينَ اتَّقَوْا مَاذَٓا اَنْزَلَ رَبُّكُمْۜ قَالُوا خَيْرًاۜ لِلَّذ۪ينَ اَحْسَنُوا ف۪ي هٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌۜ وَلَدَارُ الْاٰخِرَةِ خَيْرٌۜ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّق۪ينَۙ
Yanlışlardan sakınanlara “Rabbiniz ne indirdi?” diye sorulunca, onlar “Hayırlı olanı!” derler. Bu dünyada iyilik eden iyilik bulur[1*]. Ahiret yurdu elbette daha iyidir. Yanlışlardan sakınmış olanların son yurdu ne güzeldir[2*]!

[1*] Yunus 10/26, Ra’d 13/18, Zümer 39/10, Necm 53/31-32.

[2*] En’am 6/32, Yusuf 12/109, Ra’d 13/24, Kasas 28/83.

 
(Nahl 16/31)
جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ لَهُمْ ف۪يهَا مَا يَشَٓاؤُ۫نَۜ كَذٰلِكَ يَجْزِي اللّٰهُ الْمُتَّق۪ينَۙ
(Orası) Adn cennetleridir[1*]. Oraya gireceklerdir. O cennetlerin içlerinden ırmaklar akacak, orada arzu ettikleri her şey onların olacaktır[2*]. Allah, yanlışlardan sakınmış olanları işte böyle ödüllendirecektir.

[1*] Ahiretteki Cennet, “Adn cennetleri” olarak nitelenir (Meryem 19/60-63). Bir diğer niteleme biçimi de “Firdevs”tir (Kehf 18/107-108, Müminun 23/1-11).

[2*] Enbiya 21/102, Furkan 25/16, Yasin 36/57, Zümer 39/34, Fussilet 41/31, Şura 42/22, Kaf 50/35.
(Nahl 16/32)
اَلَّذ۪ينَ تَتَوَفّٰيهُمُ الْمَلٰٓئِكَةُ طَيِّب۪ينَۙ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُۙ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
Onlar, meleklerin, iyi durumda iken vefat ettireceği kimselerdir. Onlara şöyle derler: “Selam size /artık güvendesiniz! Yapmış olduklarınıza karşılık cennete girin[*]!”

[*] Vakıa 56/88-89.
(Nahl 16/33)
هَلْ يَنْظُرُونَ اِلَّٓا اَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلٰٓئِكَةُ اَوْ يَأْتِيَ اَمْرُ رَبِّكَۜ كَذٰلِكَ فَعَلَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۜ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللّٰهُ وَلٰكِنْ كَانُٓوا اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
Bunlar /kafirler meleklerin gelmesi veya Rablerinin emrinin gelmesi dışında bir şey mi bekliyorlar[1*]! Onlardan öncekiler de böyle yaptılar. Allah onlara asla yanlış yapmadı; yanlışı onlar kendilerine yapıyorlardı[2*].

[1*] Bakara 2/210, En’am 6/158.

[2*] Yunus 10/44.
(Nahl 16/34)
فَاَصَابَهُمْ سَيِّـَٔاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟
Sonunda işlediklerinin kötü sonuçları başlarına geldi ve hafife aldıkları şey onları kuşattı[*].

[*] Zümer 39/48-51, Mü’min 40/82-83, Casiye 45/33, Ahkaf 46/26.
(Nahl 16/35)
وَقَالَ الَّذ۪ينَ اَشْرَكُوا لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَا عَبَدْنَا مِنْ دُونِه۪ مِنْ شَيْءٍ نَحْنُ وَلَٓا اٰبَٓاؤُ۬نَا وَلَا حَرَّمْنَا مِنْ دُونِه۪ مِنْ شَيْءٍۜ كَذٰلِكَ فَعَلَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۚ فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ اِلَّا الْبَلَاغُ الْمُب۪ينُ
(Allah’a) Ortak koşanlar şöyle dediler: “Allah farklı bir tercihte bulunsaydı[1*] biz de atalarımız da O’nun dışında hiçbir şeye kulluk etmez, onun haram kıldığından başka hiçbir şeyi de haram saymazdık!” Onlardan öncekiler de böyle yapmışlardı[2*]. Halbuki elçilere düşen, açık bir tebliğ /bildirmeden başka nedir ki![3*]

[1*] Şâe (شاء) fiili ile ilgili olarak bkz. Nahl 16/2. ayetin dipnotu.

[2*] En’am 6/148-149, A’raf 7/28.

[3*] Maide 5/99, Nur 24/54, Ankebut 29/18.
(Nahl 16/36)
وَلَقَدْ بَعَثْنَا ف۪ي كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولًا اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَۚ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللّٰهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُۜ فَس۪يرُوا فِي الْاَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّب۪ينَ
Şurası kesin ki biz her topluma “Allah’a kulluk edin, tağutlardan[1*] da uzak durun!” diye bir elçi gönderdik[2*]. Sonra Allah onlardan kimilerinin doğru yolda olduğunu onayladı, kimilerine ise sapkınlık hak oldu[3*]. Yeryüzünü dolaşın da yalana sarılıp duranların sonu nasıl olmuş bir bakın![4*]

[1*] Tağut, haddini aşmakta ileri giden insan ve cin şeytanlarıdır. Bunlar, yoldan çıkmakla kalmaz ayetleri ya yok sayarak ya da anlamlarını bozarak başkalarının da haddini aşmasına ve yoldan çıkmasına sebep olurlar (Bakara 2/256, 257, Nisa 4/51,60,76; Maide 5/60, Zümer 39/17).

[3*] A’raf 7/30.

[4*] Âl-i İmran 3/137, En’am 6/11, Zuhruf 43/23-25.

 
(Nahl 16/37)
اِنْ تَحْرِصْ عَلٰى هُدٰيهُمْ فَاِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْد۪ي مَنْ يُضِلُّ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِر۪ينَ
Sen onların yola gelmelerini ne kadar istersen iste, Allah, sapkın saydığı kişiyi[1*] yola getirmez[2*]. Onların hiçbir yardımcısı olmayacaktır.

[1*] A’raf 7/186, Ra’d 13/27.

[2*] Kehf 18/6, Şuara 26/3, Kasas 28/56, Fatır 35/8.
(Nahl 16/38)
وَاَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَيْمَانِهِمْۙ لَا يَبْعَثُ اللّٰهُ مَنْ يَمُوتُۜ بَلٰى وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَۙ
“Allah ölen bir kimseyi tekrar diriltmez.” diye var güçleriyle Allah’a yemin ettiler. Hayır (diriltecektir)! Allah bunu vaat etmiştir, mutlaka gerçekleşecektir[*]. Ama insanların çoğu bunu bilmez.

[*] İsra 17/49-51, Enbiya 21/104, Hac 22/7, Mü’minun 23/15-16, Teğabün 64/7.

 
(Nahl 16/39)
لِيُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذ۪ي يَخْتَلِفُونَ ف۪يهِ وَلِيَعْلَمَ الَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اَنَّهُمْ كَانُوا كَاذِب۪ينَ
Diriltecek ki hakkında anlaşmazlığa düştükleri şeyleri onlara açıklasın ve kafirlik edenler yalancı olduklarını öğrensinler[*].

[*] En’am 6/164, Nahl 16/92, Taha 20/15, Hac 22/69, Zümer 39/3.

 
(Nahl 16/40)
اِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَيْءٍ اِذَٓا اَرَدْنَاهُ اَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ۟
Biz bir şeyin olmasını istediğimizde, onun için sözümüz sadece “Ol!” demektir. Sonra o şey oluşur[*].

[*] Bakara 2/117, Yasin 36/82, Mü’min 40/68. Bu ayete, “ol der, hemen olur” şeklinde meâl verilir. Allah her şeyi bir ölçüye göre yarattığından (Kamer 54/49) o emirle, sadece oluşum başlar. Mesela Allah, bir çocuğun olmasını murad ettiğinde emri, döllenme öncesinde verir ve çocuk oluşmaya başlar (Al-i İmran 3/59, Meryem 19/35, İnsan 76/1-2).
(Nahl 16/41)
وَالَّذ۪ينَ هَاجَرُوا فِي اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مَا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةًۜ وَلَاَجْرُ الْاٰخِرَةِ اَكْبَرُۢ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَۙ
Haksızlığa uğradıktan sonra Allah uğrunda hicret edenler[1*] var ya işte onları dünyada kesinlikle güzel yerlere yerleştiririz[2*]. Onların ahiretteki ödülü ise elbette daha büyüktür. Keşke bilmiş olsalar!

[1*] Hicret sözlükte (Müfredat), kişinin bir şeyden bedeniyle, diliyle veya kalbiyle uzaklaşmasıdır (Nisa 4/97-100, Enfal 8/72-75, Meryem 19/46, Furkan 25/30, Mümtehine 60/10, Müzzemmil 73/10, Müddessir 74/5).

[2*] Bakara 2/218, Âl-i İmran 3/195, Nisa 4/100, Hac 22/58-59.
(Nahl 16/42)
اَلَّذ۪ينَ صَبَرُوا وَعَلٰى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
Onlar, sabırlı olan /duruşunu bozmayan ve Rablerine güvenip dayanan kimselerdir[*].

[*] Nahl 16/110, Ankebut 29/58-59.
(Nahl 16/43)
وَمَٓا اَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ اِلَّا رِجَالًا نُوح۪ٓي اِلَيْهِمْ فَسْـَٔلُٓوا اَهْلَ الذِّكْرِ اِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَۙ
Senden önce elçi olarak gönderdiklerimiz de kendilerine vahyettiğimiz erkeklerden başkası değildi[1*]. Bilmiyorsanız ehl-i zikre[2*] /önceki kitapların uzmanlarına sorun.

[1*] Bu ve Yusuf 12/109, Enbiya 21/7 ayetler gayet açık olduğu halde, farklı yorumlar yaparak kadın nebiler de bulunduğunu iddia edenler mevcuttur. Bu iddia, Musa aleyhisselamın annesine “vahyedildiğini” (Kasas 28/7-9) ve Meryem Validemizi “Allah’ın seçtiğini” (Âl-i İmran 3/42) bildiren ayetler nedeniyle ortaya atılmıştır. Oysa Kur’an’da arıya da vahyedildiği bildirilir (Nahl 16/68). Nebilere bildirilen vahiy ile diğer insan ve varlıklara yapılan vahiy arasındaki fark, nebilere inen vahyin insanlara tebliğ edilmesi mecburiyetinin bulunmasıdır. Musa’nın (a.s.) annesine yapılan vahiy, onun bir karar vermesi için yalnızca kendisine yapılan ilhamdır. Allah herkesle ilham yoluyla konuşur (Şems 91/8-10). Meryem Validemizin “seçildiği” ibaresi ise, onun çağdaşı olan kadınlardan faziletli olduğunu bildiren ifadeyle devam eder. Kur’an’da “Allah seçti” ifadesi yalnızca nebiler için kullanılmamıştır. Bakara Suresi 247. ayette komutan yapılan Talut için de “Allah onu seçti” denmiş olması, Meryem Validemizin seçildiği ifadesinin nebiliğe işaret etme zorunluluğu olmadığını gösterir. Bu yüzden, ayetin metnine muhalif olan kadın nebilerin varlığı iddiası kabul edilemez.

[2*] Zikir, hem önceki kitapların hem de Kur’an’ın ortak adıdır (Hicr 15/9, Enbiya 21/7, 24). Ehl-i zikir de o kitapta uzmanlaşmış kişi demektir.
(Nahl 16/44)
بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِۜ وَاَنْزَلْنَٓا اِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ اِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
O elçileri açık belgelerle /mucizelerle ve zeburlarla[1*] gönderdik. Kendilerine indirilenin ne olduğunu o insanlara açık açık anlatasın diye[2*] o Zikri sana da indirdik. Belki düşünürler.

[1*] Zebûrlar diye meal verdiğimiz ez-Zübür (الزُّبر), ‘zebûr’un çoğuludur, hikmet dolu kitaplar anlamındadır (ez-Zeccâc, Meânî’l-Kur’ân). Âl-i İmran 3/81’de bütün nebîlere kitap ve hikmet verildiği açıklandığı için bu ayetteki ‘zübür’ün, hikmet dolu kitaplar dışında bir anlamı olamaz. Kelime, Şuara 26/196, Fatır 35/25 ve Kamer 54/43’te aynı anlamı ifade etmektedir. Bu zebûrlardan biri de Davut aleyhisselama verilmiştir. (Nisa 4/163, İsra 17/55) Zebûr, Davut aleyhisselama verilen kitabın özel ismi olmadığı için ez-Zebûr şeklinde geçmemektedir. Kelime, ez-Zebûr şeklinde elif lâmlı olarak sadece Enbiyâ 21/105’te geçer ve Davut aleyhisselam dahil bütün nebîlere verilen kitapları ifade eder. 

[2*] Bu ayet, Nebîmize Kur’an’ı açıklama yetkisi verildiğine delil gösterilir. Oysa burada Nebimize verilen görev açıklama değil, kendine gelen zikri açıkça ortaya koymasıdır. Böylece kitaptan hiçbir şey gizli kalmayacaktır. Zaten Maide 5/15. ayet, tebyinin açıklama değil, “gizleneni ortaya çıkarma” anlamında olduğunu göstermektedir. Buna göre bu ayette de kitabın tebyin edilmesi, hiçbir şeyin gizlenmemesi, her şeyin açıkça ortaya konması anlamındadır. (Bakara 2/159-160, Âl-i İmran 3/187, Maide 5/19, Nahl 16/64).

 

 
(Nahl 16/45)
اَفَاَمِنَ الَّذ۪ينَ مَكَرُوا السَّيِّـَٔاتِ اَنْ يَخْسِفَ اللّٰهُ بِهِمُ الْاَرْضَ اَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَۙ
Kötülükler planlayanlar, Allah’ın kendilerini yerin dibine geçirmesine veya fark edemeyecekleri bir yerden azap gelmesine karşı güvende midirler?[*]

[*] Nahl 16/26, Fatır 35/10, 43, Mülk 67/16-17.
(Nahl 16/46)
اَوْ يَأْخُذَهُمْ ف۪ي تَقَلُّبِهِمْ فَمَا هُمْ بِمُعْجِز۪ينَۙ
Yahut dönüp dolaşırken onları yakalamasına karşı güvenceleri mi var? Onlar kaçıp kurtulamazlar.[*]

[*] Yusuf 12/107.

 
(Nahl 16/47)
اَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلٰى تَخَوُّفٍۜ فَاِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُ۫فٌ رَح۪يمٌ
Ya da korkuta korkuta yakalamasına karşı (güvenceleri mi var)?[*] Ama sizin Rabbiniz pek şefkatlidir ve ikramı boldur.

[*] A‘raf 7/97-99.
(Nahl 16/48)
اَوَلَمْ يَرَوْا اِلٰى مَا خَلَقَ اللّٰهُ مِنْ شَيْءٍ يَتَفَيَّؤُ۬ا ظِلَالُهُ عَنِ الْيَم۪ينِ وَالشَّمَٓائِلِ سُجَّدًا لِلّٰهِ وَهُمْ دَاخِرُونَ
Allah’ın yarattığı şeylere bakıp hiç ibret almadılar mı? Onların gölgeleri, Allah’a secde ederek / boyun eğerek sağa ve sollara dönerler[1*]. Onlar Allah’ın önünde eğilirler[2*].

[1*] Doğu tarafını solumuz alırsak Güneş doğunca gölgeler sağa doğru yatar ve arkasından sola yani doğuya doğru kaymaya başlar. Bu kayış, güneş batana kadar sürer. Bu sebeple sağ tekil, sol ise çoğul kullanılmıştır.

[2*] Ra’d 13/15, Furkan 25/45-46.

 
(Nahl 16/49)
وَلِلّٰهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي الْاَرْضِ مِنْ دَٓابَّةٍ وَالْمَلٰٓئِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ
Göklerde ve yerde bulunan canlılar ve melekler, büyüklenmeden Allah’a secde ederler[*].

[*] A’raf 7/206, Nisa 4/172-173, Hac 22/18, Rahman 55/6.

 
(Nahl 16/50)
يَخَافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ۟
Onlar üzerlerinde egemen olan Rablerinden korkar, kendilerine emredileni yaparlar.[*]

[*] Enbiya 21/26-29.
(Nahl 16/51)
وَقَالَ اللّٰهُ لَا تَتَّخِذُٓوا اِلٰهَيْنِ اثْنَيْنِۚ اِنَّمَا هُوَ اِلٰهٌ وَاحِدٌۚ فَاِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Allah dedi ki: “İki ilah edinmeyin! Şüphesiz O /Allah bir tek ilahtır. O halde yalnız benden korkun[*].”

[*] Bakara 2/163, Maide 5/73, Nahl 16/22, İsra 17/22, Şuara 26/213, Kasas 28/88, Zariyat 51/51.

 
(Nahl 16/52)
وَلَهُ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَلَهُ الدّ۪ينُ وَاصِبًاۜ اَفَغَيْرَ اللّٰهِ تَتَّقُونَ
Göklerde ve yerde ne varsa onundur[1*]. Din de daima ona aittir[2*]. Siz şimdi Allah’tan başkasına mı yanlış yapmaktan kaçınıyorsunuz!

[1*] Bakara 2/116, Yunus 10/68, İbrahim 14/2, Tâhâ 20/6, Hac 22/64, Şûrâ 42/4.

[2*] Yusuf 12/40, Zümer 39/3.
(Nahl 16/53)
وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ ثُمَّ اِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَاِلَيْهِ تَجْـَٔرُونَۚ
Elinizdeki her nimet Allah’tandır[1*]. Başınıza bir sıkıntı gelince de sadece ona yalvarıp yakarırsınız.[2*]

[1*] Bakara 2/29, İbrahim 14/34, Casiye 45/13.

[2*] En’am 6/63, Yunus 10/12, 22, İsra 17/67, Lokman 31/32.
(Nahl 16/54)
ثُمَّ اِذَا كَشَفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ اِذَا فَر۪يقٌ مِنْكُمْ بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَۙ
Ama o, sizden sıkıntıyı giderir gidermez içinizden bir kesim hemen Rablerine ortak koşarlar.[*]

[*] En’am 6/64, Yunus 10/23, Ankebut 29/65, Rum 30/33, Zümer 39/8.

 
(Nahl 16/55)
لِيَكْفُرُوا بِمَٓا اٰتَيْنَاهُمْۜ فَتَمَتَّعُوا۠ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ
Bunu, onlara verdiklerimizi görmezden gelmek /nankörlük etmek için yaparlar. Keyfini sürün bakalım; ileride öğrenirsiniz![*]

[*] Ankebut 29/66, Rum 30/34.
(Nahl 16/56)
وَيَجْعَلُونَ لِمَا لَا يَعْلَمُونَ نَص۪يبًا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْۜ تَاللّٰهِ لَتُسْـَٔلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ
Bir de kendilerine verdiğimiz rızıklardan, hiçbir şeyden haberi olmayanlara (ilahlarına) pay ayırırlar[2*]. Vallahi uydurduğunuz şeylerden dolayı kesinlikle sorguya çekileceksiniz.

[1*] A’raf 7/194-195, Yunus 10/29, Nahl 16/21-22.

[2*] En’am 6/136-138.
(Nahl 16/57)
وَيَجْعَلُونَ لِلّٰهِ الْبَنَاتِ سُبْحَانَهُۙ وَلَهُمْ مَا يَشْتَهُونَ
Allah'ın kızları olduğu yakıştırmasını yapıyorlar,[*] -ki bu ona yakıştırılamaz- çok istedikleri erkekleri ise kendilerine yakıştırıyorlar.

[*] Melekleri Allah’ın kızı sayıp ilah ediniyorlar (En’am 6/100-101, İsra 17/40, Saffat 37/149-150, 153, Zuhruf 43/15-16, 19, Tûr 52/39, Necm 53/21-22, 27-28).
(Nahl 16/58)
وَاِذَا بُشِّرَ اَحَدُهُمْ بِالْاُنْثٰى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظ۪يمٌۚ
Onlardan birine kız çocuğu müjdesi verilince üzüntüsünü belli etmemeye çalışırken yüzü simsiyah kesilir.[*]

[*] Zuhruf 43/17-18.
(Nahl 16/59)
يَتَوَارٰى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُٓوءِ مَا بُشِّرَ بِه۪ۜ اَيُمْسِكُهُ عَلٰى هُونٍ اَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِۜ اَلَا سَٓاءَ مَا يَحْكُمُونَ
Müjdelendiği şeyin (ona göre) kötü olmasından dolayı halkından gizlenir. Şimdi aşağılanmayı göze alıp çocuğu tutacak mı, yoksa onu (diri diri) toprağa mı gömecek![*] Bakın, vardıkları karar ne kötüdür!

[*] En’am 6/137, Tekvir 81/8-9.
(Nahl 16/60)
لِلَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْاٰخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِۚ وَلِلّٰهِ الْمَثَلُ الْاَعْلٰىۜ وَهُوَ الْعَز۪يزُ الْحَك۪يمُ۟
Ahirete inanmayanlarda kötü örnekler vardır[1*]. En yüce örnekler ise Allah’a aittir[2*]. O, daima üstün ve bütün kararları doğru olandır.

[1*] Bakara 2/170-171, A’raf 7/175-177, Hud 11/24, Cuma 62/5, Tahrim 66/10.

[2*] Rum 30/27.
(Nahl 16/61)
وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللّٰهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ مَا تَرَكَ عَلَيْهَا مِنْ دَٓابَّةٍ وَلٰكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ اِلٰٓى اَجَلٍ مُسَمًّىۚ فَاِذَا جَٓاءَ اَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ
Eğer Allah, yaptıkları yanlışlardan dolayı insanlara cezalarını hemen verseydi yeryüzünde tek bir canlı bırakmazdı![1*] Ama O, onları belirlenmiş bir süreye kadar erteler[2*]. Süreleri gelince onu bir an bile erteleyemezler, öne de alamazlar[3*].

[1*] İbrahim 14/42, Kehf 18/58, Fatır 35/45.

[2*] Bkz. Enam Suresi 6/2. ayet ve dipnotu

[3*] A’raf 7/34, Yunus 10/49, Hicr 15/5, Müminun 23/43, Ankebut 29/53.
(Nahl 16/62)
وَيَجْعَلُونَ لِلّٰهِ مَا يَكْرَهُونَ وَتَصِفُ اَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ اَنَّ لَهُمُ الْحُسْنٰىۜ لَا جَرَمَ اَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَاَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ
Hoşlanmadıkları şeyleri Allah’a yakıştırırlar. Dilleri de en güzelinin kendilerine ait olacağına dair yalanlar ileri sürer[1*]. Şüphe yok ki onların payına düşen ateştir ve orada bırakılıp unutulacaklardır[2*].

[1*] Kehf 18/36, Fussilet 41/50.

[2*] A’raf 7/51, Hac 22/22, Secde 32/14, 20, Casiye 45/34-35.

 

 
(Nahl 16/63)
تَاللّٰهِ لَقَدْ اَرْسَلْنَٓا اِلٰٓى اُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ اَعْمَالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ
Vallahi senden önceki toplumlara da elçiler göndermiştik ama Şeytan onlara, amellerini süslü gösterdi. O Şeytan, bugün de bunların velisidir / yakınıdır. Bunların hak ettiği, acıklı bir azaptır[*].

[*] En’am 6/42-43, Hicr 15/10-11, Rum 30/47, Mü’min 40/78.
(Nahl 16/64)
وَمَٓا اَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ اِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا ف۪يهِۙ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
Bu Kitabı sana, ancak, ihtilafa düştükleri konuları onlara açık açık anlatasın[1*], inanıp güvenenler topluluğu için de bir rehber ve ikram olsun diye indirdik[2*].

[1*] Nahl 16/44.

[2*] A’raf 7/52, Yunus 10/57, Nahl 16/89, Neml 27/76-77, Ankebut 29/51.
(Nahl 16/65)
وَاللّٰهُ اَنْزَلَ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَاۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ۟
Allah, gökten su indirir ve onunla yeryüzünü ölümünden sonra canlandırır. Şüphesiz bunda, dinleyen bir topluluk için kesin bir ayet /belge vardır[*].

[*] Bakara 2/164, A’raf 7/57, Furkan 25/48-49, Rum 30/24, Fatır 35/9, Zuhruf 43/11, Casiye 45/5, Kaf 50/9-11.

 
(Nahl 16/66)
وَاِنَّ لَكُمْ فِي الْاَنْعَامِ لَعِبْرَةًۜ نُسْق۪يكُمْ مِمَّا ف۪ي بُطُونِه۪ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَٓائِغًا لِلشَّارِب۪ينَ
En’âmda /koyun, keçi, sığır ve devede sizin için kesinlikle bir ibret vardır. Onların karınlarındaki, fers[1*] ile kanın ayrışmasından[2*] oluşan ve içenlerin boğazından kayıp giden saf bir sütü size içiriyoruz.[3*]

[1*] Fers; hazmedilen gıdaların bağırsaklardan süzülüp kana karışmış haline denir. Oradan karaciğere gelir, işlenir ve vücuda dağılır. Hücreler, bu fers ile beslenir. Fers, doğum yapmış bir memelinin memesine gelince meme onu kandan ayırır ve özel bir sıvı salgılayarak süt haline getirir. Kan ve fers aslında pistir. Bunlar yalın halde yenilmez, içilmez. Ama Allah Teâlâ bu iki pis maddeyi önce ayırır, sonra bir sıvı ile fersin kimyasını değiştirir. Sonra mucize içecek olan süt meydana gelir.

[2*] Ulaşabildiğimiz tefsir ve meallerde ayetin “min beyni fersin ve demin” cümlesine “kan ile fışkı arasından” diye anlam verilmiştir. “Beyn” kelimesine “arasında” yani “vast” anlamı verilebilir ama onun asıl anlamı “ayırmak” yani “firak”tır. Bu ayet için uygun olan “firak” anlamıdır.

[3*] Mü’minun 23/21, Yasin 36/73.
(Nahl 16/67)
وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخ۪يلِ وَالْاَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًاۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
Hurma ve üzüm ürünlerinden hem sarhoşluk veren içki[*] hem de güzel bir rızık elde edersiniz. Şüphesiz bunda doğru bağlantılar kurabilen bir topluluk için kesin bir ayet /belge vardır.

[*] Bakara 2/219, Maide 5/90-91.

 
(Nahl 16/68)
وَاَوْحٰى رَبُّكَ اِلَى النَّحْلِ اَنِ اتَّخِذ۪ي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَۙ
Rabbin bal arısına şunu vahyetmiştir:[*] “Dağlardan, ağaçlardan ve insanların yaptığı kovanlardan kendine evler edin!

[*] Vahiy; sözlükte işaret dili, fısıldama, rumuz, yazı veya ima ile konuşma anlamlarına gelir (Müfredat). Arıya bildirilen emirler, Allah’ın göklere ve yere bildirdiği emirler (Fussilet 41/12, Zilzal 99/4-5), Musa’nın (a.s.) annesine ilham edilen emir (Taha 20/38-39, Kasas 28/7-9), İsa’nın (a.s.) havarilerine verilen emir (Maide 5/111), Zekeriya’nın (a.s.) halkıyla işaret dilinde konuşması (Meryem 19/11) ve şeytanların fısıldaması (En’am 6/112, 121) da Kur’an-ı Kerim’de “vahiy” olarak isimlendirilir.

 
(Nahl 16/69)
ثُمَّ كُل۪ي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُك۪ي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًاۜ يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ اَلْوَانُهُ ف۪يهِ شِفَٓاءٌ لِلنَّاسِۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
Sonra ürünlerin hepsinden ye ve ardından Rabbinin senin için kolay kıldığı yollara gir!” Arıların karnından farklı renklerde bir sıvı / bal çıkar ki onda insanlar için şifa vardır.[1*] İşte bunda da düşünen bir topluluk için kesin bir ayet / belge vardır.[2*]

[1*] Bir kovanda bir adet ana arı, yüzlerce erkek arı ve binlerce işçi arı bulunur. Ana arı ve işçi arılar dişi arılardır. Ana arının yumurtlama, erkek arının da ana arıyı dölleme dışında görevi yoktur. Kovanın bakımı, temizliği, havalandırılması, dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı savunulması, 5km çapındaki arazinin taranarak nektar, polen ve su kaynaklarının tespit edilip diğer arılara bildirilmesi, petek gözlerinin yapımı, yavruların ve ana arının beslenmesi, bal yapımı için gerekli olan nektarın toplanması, arı sütü yapımı ve yavrular için gerekli olan polenin toplanması,  suyun bulunması ve kovana taşınması, midelerinde oluşturdukları balın petek gözlerinde depolanması dişi olan işçi arıların görevidir. Ana arının yakın korumalığı, temizliği hatta yorulduğunda kendisine bir tür masaj yapılması bile işçi arıların görevidir. İşçi arılar görevlerine doğar doğmaz başlarlar ve 35-40 günlük ömürlerinin her döneminde farklı bir görev üstlenirler. Erkek arılar çiftleşme dışında bir işe yaramadıklarından iğneleri dahi yoktur. Hatta kışın mevcut bal stoğuna ortak olmamaları için çoğunlukla işçi arılar tarafından öldürülür veya kovana alınmayarak ölüme terk edilirler.  Hem meali verilen bu ayette hem de bir sonraki ayette (Nahl 16/69) kovan inşa eden, çiçeklerden bal özü toplayan ve bal yapan arıların dişi oldukları onlara hitap edilen emirlerin “müennes” yani dişil kalıpta olmasından net bir şekilde anlaşılmaktadır. Ana arının dişi olduğu bilim dünyasında ancak 1609 yılında,  işçi bal arılarının dişi olduğu ise 1670 yılında tespit edilebilmiştir. Kur’an’ın indiği dönemde bu bilgilerin bilim dünyasınca henüz tespit edilmemiş olmasına rağmen Allah tarafından haber verilmesi, Kur’an’ın bir insan kelamı olmadığının delillerinden biridir.

[2*] Şuara 26/7-8.
(Nahl 16/70)
وَاللّٰهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفّٰيكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ اِلٰٓى اَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لَا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْـًٔاۜ اِنَّ اللّٰهَ عَل۪يمٌ قَد۪يرٌ۟
Allah sizi yaratmıştır. Sonra da vefat ettirecektir. Kiminiz ömrünün en düşkün çağına kadar yaşatılır ki (birçok şeyi) bildikten sonra hiçbir şey bilemez hale gelsin.[*] Allah daima bilen ve ölçüyü koyandır.

[*] İnsanın ruhsal ve fiziksel yapısı, en olgun hale geldikten sonra (Ahkaf 46/15) zayıflamaya başlar (Hac 22/5, Mu’minun 23/12-16, Rum 30/54, Yasin 36/68, Mü’min 40/67). Allah’ın bunu sürekli yaptığını gözlemleyebilen insanların, yeniden diriltileceklerini de akletmeleri gerekir.
(Nahl 16/71)
وَاللّٰهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلٰى بَعْضٍ فِي الرِّزْقِۚ فَمَا الَّذ۪ينَ فُضِّلُوا بِرَٓادّ۪ي رِزْقِهِمْ عَلٰى مَا مَلَكَتْ اَيْمَانُهُمْ فَهُمْ ف۪يهِ سَوَٓاءٌۜ اَفَبِنِعْمَةِ اللّٰهِ يَجْحَدُونَ
Allah rızık hususunda kiminizi kiminizden üstün kılmıştır.[2*] Üstün kılınanlar, ellerindeki rızıkları hakimiyetleri altındakilere verip de onları kendileri ile o rızıkta eşit yapacak değildir![2*] (Peki, başka bir varlığı Allah’a nasıl eşit kabul edebiliyorlar!) Şimdi bunlar Allah’ın nimetini bile bile inkar mı ediyorlar?

[1*] Nisa 4/32, En’am 6/165, İsra 17/21.

[2*] Hiç kimse yanındaki esiri kendisi ve ailesiyle eşit konumda tutmaz. Benzer şekilde, Allah da kendi yarattığı kullarla hakimiyetini paylaşacak değildir. Esirlerin ihtiyaçlarını karşılama konusunda Nebîmizin şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: “Elinizin altındaki esirler ailenizin fertleri ve kardeşlerinizdir. Onları hakimiyetinize veren Allah’tır. Allah kimin hâkimiyetine bir kardeşini vermişse yediğinden  ona yedirsin, giydiğinden ona da giydirsin ve ağır işler yüklemesin, yükleyecekse de ona yardım etsin.” (Buhârî, İman 22) Nur 24/58. Ayette de esirlerin aile içinde rahatça dolaşabilecekleri hükme bağlanmıştır. Ayrıca bkz: Nahl 16/75, Rum 30/28, Zuhruf 43/32.

 
(Nahl 16/72)
وَاللّٰهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَزْوَاجِكُمْ بَن۪ينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِۜ اَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّٰهِ هُمْ يَكْفُرُونَۙ
Allah size kendi türünüzden eşler var etmiş[1*], eşlerinizden de çocuklar ve torunlar var etmiş, sizi temiz ve lezzetli şeylerle rızıklandırmıştır[2*]. Hal böyleyken bunlar bâtıla inanıyorlar da Allah’ın nimetini görmezlikten mi geliyorlar?[3*]

[1*] Rum 30/21, Şûrâ 42/11.

[2*] Mü’min 40/64.

[3*] Ankebut 29/67.

 
(Nahl 16/73)
وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقًا مِنَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ شَيْـًٔا وَلَا يَسْتَط۪يعُونَۚ
Onlara göklerden ve yerden herhangi bir rızık verme yetkisi olmayan, buna gücü de yetmeyen varlıkları Allah ile aralarına koyup kulluk ediyorlar.[*]

[*] A’raf 7/190-191, Yunus 10/18, Furkan 25/55, Fatır 35/3.

 
(Nahl 16/74)
فَلَا تَضْرِبُوا لِلّٰهِ الْاَمْثَالَۜ اِنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ وَاَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
Allah’ı bir şeye benzeten örnekler vermeyin.[*] Allah bilir, siz bilmezsiniz.

[*] Biz Allah’ı hayalimizde canlandıramayız. Bizim Allah ile ilgili bilgimiz O’nun bize Kur’an’da kendi hakkında bildirdiği kadardır (Bakara 2/255). Bunun ötesinde yorumlar ve benzetmeler yapmak batıldır. Mesela hurafeciler Allah’ı devlet başkanına benzeterek kendilerinin de vali, kaymakam veya muhtar gibi onun bazı yetkilerine sahip kimseler olarak kabul edilmelerini sağlamak isterler. Bu, şirktir. Allah Teala, insanların yapacağı her tür benzetmeden uzaktır (Şûrâ 42/11).
(Nahl 16/75)
ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلٰى شَيْءٍ وَمَنْ رَزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًاۜ هَلْ يَسْتَوُ۫نَۜ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِۜ بَلْ اَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
Allah, hâkimiyet altında olup hiçbir şeye gücü yetmeyen bir köle ile kendisine tarafımızdan güzel bir rızık verdiğimiz ve onu gizli-açık infak eden /hayra harcayan (hür) kişiyi örnek veriyor. Bunlar hiç bir olur mu? Her şeyi mükemmel yapmak Allah’a özgüdür[1*] ama onların çoğu bunu bilmez.[2*]

[1*] Fatiha 1/2.

[2*] Rum 30/28, Zümer 39/29.
(Nahl 16/76)
وَضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا رَجُلَيْنِ اَحَدُهُمَٓا اَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلٰى شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلٰى مَوْلٰيهُۙ اَيْنَمَا يُوَجِّهْهُ لَا يَأْتِ بِخَيْرٍۜ هَلْ يَسْتَو۪ي هُوَۙ وَمَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِۙ وَهُوَ عَلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ۟
Allah iki kişiyi daha örnek veriyor: Onlardan biri, hiçbir şeye güç yetiremeyen dilsiz, velisine yük olmuş, onu nereye yönlendirse iyi bir sonuçla gelmiyor. Şimdi onunla, kendisi doğru yol üzerinde bulunup adaleti emreden diğer kişi hiç bir olur mu?[*]

[*] Hud 11/24, Ra’d 13/16, Fatır 35/19-22, Mü’min 40/58.
(Nahl 16/77)
وَلِلّٰهِ غَيْبُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ وَمَٓا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُۜ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ
Göklerin ve yerin gaybını /gizlisini saklısını bilmek Allah’a mahsustur[1*]. O saat /kalkış saati tek bir emre bakar, (sizin için) göz açıp kapama gibi, hatta belki daha da yakındır[2*]. Muhakkak ki Allah her şeye bir ölçü koyandır.

[1*] Maide 5/109, En’am 6/59, Hud 11/123, Neml 27/65, Cin 72/26-28.

[2*] Kamer 54/50.

 

 
(Nahl 16/78)
وَاللّٰهُ اَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ اُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْـًٔاۙ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْاَبْصَارَ وَالْاَفْـِٔدَةَۙ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
Allah sizi annelerinizin karınlarından, siz hiçbir şey bilmez bir durumdayken çıkardı. Şükredesiniz / görevlerinizi yerine getiresiniz diye de sizin için dinleme yeteneği, basiret / ileri görüşlülük ve gönüller oluşturdu.[*]

[*] Secde 32/7-9, Mü’minun 23/78, Mülk 67/23-24.

 

 
(Nahl 16/79)
اَلَمْ يَرَوْا اِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ ف۪ي جَوِّ السَّمَٓاءِۜ مَا يُمْسِكُهُنَّ اِلَّا اللّٰهُۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
Onlar göğün boşluğunda boyun eğdirilmiş bir şekilde uçan kuşları hiç görmediler mi? Onları orada Allah’tan başkası tutamaz[*]. İşte bunda inanıp güvenen bir topluluk için kesinlikle ayetler /belgeler vardır.

[*] Mülk 67/19.
(Nahl 16/80)
وَاللّٰهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْاَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ اِقَامَتِكُمْۙ وَمِنْ اَصْوَافِهَا وَاَوْبَارِهَا وَاَشْعَارِهَٓا اَثَاثًا وَمَتَاعًا اِلٰى ح۪ينٍ
Allah evlerinizi sizin için dinlenme yeri kıldı. En’âm’ın / koyun, keçi, sığır ve devenin derisinden, göçtüğünüz gün ve konakladığınız gün kolayca taşıyabileceğiniz evler (çadırlar); yünlerinden, tüylerinden ve kıllarından da bir süre yararlanacağınız ev eşyalarını ve diğer ihtiyaçlarınızı üretme imkanı verdi.[*]

[*] En’am 6/142, Nahl 16/5-7, Mü’min 40/79-80.
(Nahl 16/81)
وَاللّٰهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبَالِ اَكْنَانًا وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَاب۪يلَ تَق۪يكُمُ الْحَرَّ وَسَرَاب۪يلَ تَق۪يكُمْ بَأْسَكُمْۜ كَذٰلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ
Allah, yarattığı şeylerden size gölgeler oluşturdu[1*]. Dağlarda korunaklar oluşturdu. Sizi sıcaktan koruyacak elbiseler ile çatışmalarda koruyacak elbiseler yapma imkanı da oluşturdu[2*]. Allah size olan nimetini böyle tamamlar ki ona teslim olasınız.

[1*] Ra’d 13/15, Nahl 16/48, Furkan 25/45-46.

[2*] A’raf 7/26, Enbiya 21/80, Sebe 34/10-11.
(Nahl 16/82)
فَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ الْمُب۪ينُ
Eğer onlar yine de yüz çevirecek olurlarsa (bilsinler ki) sana düşen, sadece açık bir tebliğdir /ayetleri bildirmektir.[*]

[*] Maide 5/67, Nur 24/54, Şûrâ 42/48.
(Nahl 16/83)
يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّٰهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَهَا وَاَكْثَرُهُمُ الْكَافِرُونَ۟
Onlar Allah’ın nimetlerini tanırlar, (ama) sonra onları inkar ederler. Onların çoğu kâfirdir.[*]

[*] İbrahim 14/34, Mü’min 40/81.

 
(Nahl 16/84)
وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ اُمَّةٍ شَه۪يدًا ثُمَّ لَا يُؤْذَنُ لِلَّذ۪ينَ كَفَرُوا وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ
Her toplumdan bir şahit çıkardığımız gün[1*], artık kâfirlik etmiş olanlara herhangi bir izin verilmeyecek, özür dilemeleri de istenmeyecektir.[2*]

[1*] Nahl 16/89.

[2*] Rum 30/57, Mü’min 40/52, Casiye 45/35, Tahrim 66/7, Mürselat 77/35-36.
(Nahl 16/85)
وَاِذَا رَاَ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا الْعَذَابَ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ
Yanlışlara dalmış olanlar o azabı gördükleri zaman artık azapları hafifletilmeyecek ve onlara / yüzlerine bakılmayacaktır.[*]

[*] Bakara 2/162,  Âl-i İmrân 3/88, En'am 6/8, Enbiya 21/40.
(Nahl 16/86)
وَاِذَا رَاَ الَّذ۪ينَ اَشْرَكُوا شُرَكَٓاءَهُمْ قَالُوا رَبَّنَا هٰٓؤُ۬لَٓاءِ شُرَكَٓاؤُ۬نَا الَّذ۪ينَ كُنَّا نَدْعُوا مِنْ دُونِكَۚ فَاَلْقَوْا اِلَيْهِمُ الْقَوْلَ اِنَّكُمْ لَكَاذِبُونَۚ
Şirke düşmüş olanlar, (Allah’a) ortak saydıklarını gördüklerinde şöyle diyecekler: “Rabbimiz! Ortak sayıp senden önce yardıma çağırdıklarımız işte bunlardır.” Onlar hemen söze karışır ve “Sizler kesinlikle yalancısınız!” derler.[*]

[*] Bakara 2/166-167, Meryem 19/82, Ankebut 29/25, Fatır 35/14, Ahkaf 46/4-6.
(Nahl 16/87)
وَاَلْقَوْا اِلَى اللّٰهِ يَوْمَئِذٍۨ السَّلَمَ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ
O gün hepsi Allah’a teslimiyet gösterir; uydurdukları ortaklar da kendilerinden uzaklaşmış olur.[*]

[*] En’am 6/22-24, 94, A’raf 7/53, Yunus 10/28-30, Hud 11/21, Furkan 25/17-18, Kasas 28/74-75, Fussilet 41/48.
(Nahl 16/88)
اَلَّذ۪ينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ زِدْنَاهُمْ عَذَابًا فَوْقَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُوا يُفْسِدُونَ
Kâfirlik eden ve başkalarını Allah’ın yolundan çevirenlerin azaplarının üzerine, bozgunculuk yapmalarına karşılık, bir azap daha katacağız.[*]

[*] Âl-i İmran 3/56, Furkan 25/68-69, Fussilet 41/27, Nebe 78/30.
(Nahl 16/89)
وَيَوْمَ نَبْعَثُ ف۪ي كُلِّ اُمَّةٍ شَه۪يدًا عَلَيْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَه۪يدًا عَلٰى هٰٓؤُ۬لَٓاءِۜ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرٰى لِلْمُسْلِم۪ينَ۟
Her toplumdan kendilerine bir şahit çıkardığımız gün, seni de bunlara şahit getireceğiz.[1*] Bu kitabı sana, her şeyi açıklasın; bir rehber, bir ikram ve tam teslim olanlara bir müjde olsun diye indirdik.[2*]

[1*] Nisa 4/41-42, Kasas 28/75, Zümer 39/69.

[2*] A’raf 7/52, Yunus 10/57, Yusuf 12/111, Nahl 16/64, İsra 17/82, Neml 27/76-77, Ankebut 29/51.

 
(Nahl 16/90)
اِنَّ اللّٰهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْسَانِ وَا۪يتَٓائِ ذِي الْقُرْبٰى وَيَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَٓاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
Allah; adil olmayı[1*], güzel davranmayı[2*] ve yakınlara (hakları olanı) vermeyi emrediyor[3*]. Cinsel günahları[4*], kötü şeyleri[5*] ve hakka tecavüzü de yasaklıyor[6*]. O, bilginizi kullanasınız diye size öğüt veriyor.

[1*] Nisa 4/58, 135, Maide 5/8, En’am 6/152, Hucurat 49/9.

[2*] Bakara 2/112, 195, Nisa 4/125, Nahl 16/128, Lokman 31/22.

[3*] Nisa 4/36, İsra 17/26, Rum 30/38.

[4*] "Cinsel günahlar" diye tercüme ettiğimiz kelime fahşâ’dır. Fahşâ ile fâhişe kelimelerinin ikisi de mastardır ve aynı anlamdadır (A’raf 7/28). Mastar olduğu için çoğul anlamı da verilebilir. Bu ayette kelimeye çoğul anlamı vermemiz, Necm 53/32’den dolayıdır.

[5*] “Kötü şeyler” olarak tercüme edilen münker, Allah tarafından yasaklandığı gibi mü’minlerden de münkere engel olmaları istenmiştir (Âl-i İmran 3/104, 110, 114, Tevbe 9/71, 112, Hac 22/41, Lokman 31/17)
(Nahl 16/91)
وَاَوْفُوا بِعَهْدِ اللّٰهِ اِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْاَيْمَانَ بَعْدَ تَوْك۪يدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللّٰهَ عَلَيْكُمْ كَف۪يلًاۜ اِنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ
Antlaşma yaptığınızda Allah’a karşı yükümlülüğünüzü yerine getirin[1*]. Allah’ı kendinize kefil tutarak yeminlerinizi sağlamlaştırmanızın ardından onları bozmayın[2*]. Muhakkak ki Allah ne yaptığınızı bilir.

[1*] En’am 6/152, Ra’d 13/20, İsra 17/34.

[2*] Bakara 2/225, Maide 5/89.
(Nahl 16/92)
وَلَا تَكُونُوا كَالَّت۪ي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ اَنْكَاثًاۜ تَتَّخِذُونَ اَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ اَنْ تَكُونَ اُمَّةٌ هِيَ اَرْبٰى مِنْ اُمَّةٍۜ اِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللّٰهُ بِه۪ۜ وَلَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ مَا كُنْتُمْ ف۪يهِ تَخْتَلِفُونَ
Bir toplum diğer toplumdan daha çok diye yeminlerinizi aranıza sokulmuş önemsiz bir şey sayarak[1*] ipliğini iyice eğirip katladıktan sonra söken kadın gibi olmayın. Allah sizi bununla zor bir imtihana sokar. Kıyamet /mezardan kalkış günü, anlaşmazlığa düştüğünüz konuları size elbette açıklayacaktır.[2*]

[1*] Nahl 16/94.

[2*] Nahl 16/39, Hac 22/69.

 
(Nahl 16/93)
وَلَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً وَاحِدَةً وَلٰكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشَٓاءُ وَيَهْد۪ي مَنْ يَشَٓاءُۜ وَلَتُسْـَٔلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
Eğer tercihi Allah yapsaydı elbette hepinizi tek bir ümmet /toplum yapardı[1*]. Ama Allah (sapkınlığı) tercih edeni sapkın sayar, (doğru yolu) tercih edeni[2*] de yoluna kabul eder[3*]. Yaptıklarınızdan da elbette sorguya çekileceksiniz.[4*]

[1*] Birinizi diğerinizden ayırmaz, hepinizi mümin yapardı (Hud 11/118, Şûrâ 42/8). Ama Allah sistemini imtihan için kurduğundan doğru yola gelip gelmeme konularında tercihi kuluna bırakmıştır. (Hud 11/7, Kehf 18/29, Muhammed 47/31, Mülk 67/1-2, İnsan 76/3).

[2*] Şâe (شاء) fiili ile ilgili olarak bkz. Nahl 16/2. ayetin dipnotu.

[3*] Âl-i İmran 3/101, Ra’d 13/27, Kasas 28/56, Şûrâ 42/13.

[4*] A'raf 7/6, Hicr 15/92, Enbiya 21/23, Zuhruf 43/44, Tekasür 102/8.

 
(Nahl 16/94)
وَلَا تَتَّخِذُٓوا اَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّٓوءَ بِمَا صَدَدْتُمْ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِۚ وَلَكُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ
Yeminlerinizi aranıza sokulmuş önemsiz bir şey saymayın[*]; yoksa ayağınız sağlam basmışken kayıverir ve Allah’ın yolundan çıkmanızın kötülüğünü tadarsınız. (O zaman) Sizin için büyük bir azap da vardır.

[*] Nahl 16/92.

 

 
(Nahl 16/95)
وَلَا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللّٰهِ ثَمَنًا قَل۪يلًاۜ اِنَّمَا عِنْدَ اللّٰهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
Allah’a karşı yükümlülüğünüzü geçici bir çıkar karşılığında satmayın[1*]. Bilseniz Allah katında olan sizin için hayırlıdır.[2*]

[1*] Âl-i İmran 3/77. Kalîl (قليل) , bir şeyin az olduğu veya kalıcı olmadığı anlamına gelir (Mekâyîs).

[2*] Cuma 62/11.
(Nahl 16/96)
مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللّٰهِ بَاقٍۜ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذ۪ينَ صَبَرُٓوا اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
Sizin yanınızda olanlar tükenir, Allah’ın yanında olanlar ise kalıcıdır. Sabırlı davrananların /duruşunu bozmayanların ödülünü, kesinlikle yaptıklarının en güzeline göre veririz.[*]

[*] Nahl 16/97, Kehf 18/46, Kasas 28/60, Ankebut 29/7, Zümer 39/35, Şûrâ 42/36.

 
(Nahl 16/97)
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ اَوْ اُنْثٰى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيٰوةً طَيِّبَةًۚ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
Erkek olsun, kadın olsun, kim mümin olarak iyi iş yaparsa ona mutlaka güzel bir hayat yaşatırız. Ödüllerini de kesinlikle yaptıklarının en güzeline göre veririz.[*]

[*] Nisa 4/124, Tevbe 9/121, Nahl 16/96, Enbiya 21/94, Nur 24/38, Mü’min 40/40, Ahkaf 46/16.
(Nahl 16/98)
فَاِذَا قَرَأْتَ الْقُرْاٰنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّج۪يمِ
Kur’ân okuyacağın zaman kovulmuş şeytandan[1*] Allah’a sığın.[2*]

[1*] Şeytan, doğru yoldan uzaklaşan ve o yolda olanlara düşmanlık eden insan ve cinleri ifade eder. (En'am 6/112-113, Nas 114/1-6) Kovulmuş şeytanlar, gözümüzle göremediğimiz cin şeytanlarıdır. (Saffât 37/6-10)

[2*] A’raf 7/200-201, Mü’minun 23/97-98, Fussilet 41/36.
(Nahl 16/99)
اِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَلٰى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
Zaten şeytanın, inanıp güvenen ve Rablerine dayananlara boyun eğdirecek bir gücü yoktur.[*]

[*] İster Müslüman, ister kâfir olsun, şeytan hiç kimseye boyun eğdirecek güce sahip değildir. O, sadece kendisine uyanları etki altına alabilir. Bu da şeytanın üstünlüğünden değil, ona uyanların kendi tercihinden kaynaklanır (Nisa 4/118-120, Hicr 15/42, İsra 17/65, Sebe 34/21)

 
(Nahl 16/100)
اِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذ۪ينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذ۪ينَ هُمْ بِه۪ مُشْرِكُونَ۟
Şeytanın sadece onu dost edinenler ile onun yüzünden (Allah’a) ortak koşanlar üzerinde boyun eğdirecek gücü vardır.[*]

[*] Âl-i İmran 3/175, İbrahim 14/22, Hac 22/4, Mücadele 58/19.
(Nahl 16/101)
وَاِذَا بَدَّلْنَٓا اٰيَةً مَكَانَ اٰيَةٍۙ وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُٓوا اِنَّمَٓا اَنْتَ مُفْتَرٍۜ بَلْ اَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
Biz bir ayetin yerine başka bir ayet getirdiğimizde -ki Allah, neyi indireceğini çok iyi bilir- “Sen sadece iftiracısın.” derler. Aslında onların çoğu bilmez.[*]

[*] Bir ayeti bir başka ayetle değiştirmek, hayırlısı ile nesih olabileceği gibi misliyle nesih de olabilir. “Sen sadece iftiracısın.” derken “Sen; Tevrat ve İncil’den alıp, bunlar bana indi, diyorsun.” demiş olabilecekleri gibi bir ayetin hükmü yeni bir ayetle neshedilğinde de “Yeni şeyler uyduruyorsun” demiş de olabilirler (Bakara 2/106, Yunus 10/15-16, Furkan 25/4-6)

 
(Nahl 16/102)
قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرٰى لِلْمُسْلِم۪ينَ
Sen de ki: “Onu Kutsal Ruh /Cebrail, Rabbinden bütün gerçekleri içerir özellikte indirdi[1*] ki inanıp güvenenlerin inancını sağlamlaştırsın, teslim olanlar için bir rehber ve müjde olsun.”[2*]

[1*] Bakara 2/97, Şuara 26/192-195, Necm 53/4-10, Tekvir 81/19-21.

[2*] Nahl 16/89, Neml 27/2, Ahkaf 46/12.

 
(Nahl 16/103)
وَلَقَدْ نَعْلَمُ اَنَّهُمْ يَقُولُونَ اِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌۜ لِسَانُ الَّذ۪ي يُلْحِدُونَ اِلَيْهِ اَعْجَمِيٌّ وَهٰذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُب۪ينٌ
“Kur’an’ı ona bir beşer (insan) öğretiyor.” dediklerini elbette biliyoruz[1*]. Gönderme yaptıkları kişinin dili açık ve düzgün[2*] değildir. Halbuki bu (Kur’an’ın dili) apaçık bir Arap dilidir.[3*]

[1*] Furkan 25/4-6.

[2*] Arap olsun veya olmasın, açık ve düzgün konuşamayan kişiye Araplar “el- a’cem (الأعجم)” derler (Müfredat). Anlaşılması zor bir dil ile kastedilen iki şey olabilir. Birincisi Arapçanın ağızlarıdır. Her dilin bir fasih hali, bir de ağızları vardır. Mesela Türkçenin fasih hali İstanbul Türkçesidir. Yazı dili ve iletişim dili olarak İstanbul Türkçesi kullanılır. Bunun yanı sıra çeşitli bölgelerde konuşma dilleri yani ağızlar vardır: Karadeniz ağzı, Ege ağzı vb. Bu ağızlar fasih sayılmaz. A’cemi kelimesiyle kastedilen ikinci şey ise Arapçanın dışında kalan diğer dillerdir.

[3*] Yusuf 12/2, Ra’d 13/37, Tâhâ 20/113, Şuara 26/198-199, Zümer 39/28, Fussilet 41/3, 44, Şûrâ 42/7, Zuhruf 43/3, Ahkaf 46/12.

 
(Nahl 16/104)
اِنَّ الَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاٰيَاتِ اللّٰهِۙ لَا يَهْد۪يهِمُ اللّٰهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ
Allah’ın ayetlerine inanıp güvenmeyenler var ya (tövbe etmedikleri takdirde) Allah onları yoluna kabul etmez. Onlar için acıklı bir azap vardır.[*]

[*] Âl-i İmran 3/86-90, Ankebut 29/23.

 
(Nahl 16/105)
اِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاٰيَاتِ اللّٰهِۚ وَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ
O yalanı[*], ancak Allah’ın ayetlerine inanıp güvenmeyenler uydururlar. Onlar yalancıların ta kendileridir.

[*] Buradaki yalan, Nahl 16/103. ayette belirtilen, “Kur’an’ı Muhammed’e bir beşer (insan) öğretiyor” yalanıdır. Müşriklerin bu tür iddiaları için ayrıca bkz: Bakara 2/23, Yunus 10/38, Hud 11/13,  İsra 17/88, Kasas 28/49, Ahkaf 46/8, Tur 52/33-34.
(Nahl 16/106)
مَنْ كَفَرَ بِاللّٰهِ مِنْ بَعْدِ ا۪يمَانِه۪ٓ اِلَّا مَنْ اُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْا۪يمَانِ وَلٰكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللّٰهِۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ
Onlar, iman etmelerinden sonra Allah’a karşı kafirlik edenlerdir. Kalbi iman ile tatmin olmuşken (inkara) zorlananlar ise bunun dışındadır.[1*] Fakat her kim gönlünü kafirliğe açarsa Allah’ın öfkesi işte onların üzerine olur. Onlar için büyük bir azap vardır.[2*]

[1*] Bakara 2/286.

[2*] Al-i İmran 3/90-91, 106, Şûrâ 42/16, Muhammed 47/32.
(Nahl 16/107)
ذٰلِكَ بِاَنَّهُمُ اسْتَحَبُّوا الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا عَلَى الْاٰخِرَةِۙ وَاَنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِر۪ينَ
Bu, onların dünya hayatını sevip ahirete tercih etmelerinden[1*] ve Allah’ın, kâfirler topluluğunu yoluna kabul etmemesinden dolayıdır.[2*]

[1*] İbrahim 14/2-3, Yunus 10/7-8.  

[2*] Bu durum, kişi tövbe edip kendini düzeltinceye kadar devam eder (Nisa 4/17-18, Furkan 25/68-71). Tövbe etmeyip kendini düzeltmezse cehenneme gider (Al-i İmran 3/86-90).
(Nahl 16/108)
اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ طَبَعَ اللّٰهُ عَلٰى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَاَبْصَارِهِمْۚ وَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ
Onlar Allah’ın; kalpleri, dinleme yetenekleri ve görme yetenekleri üzerinde yeni bir yapı oluşturduğu kimselerdir.[1*] İşte onlar (âyetleri) umursamayanlardır.[2*]

[1*] A’raf 7/101, Rum 30/58-59, Mü’min 40/35, Muhammed 47/16.

[2*] Yunus 10/7-8.

 
(Nahl 16/109)
لَا جَرَمَ اَنَّهُمْ فِي الْاٰخِرَةِ هُمُ الْخَاسِرُونَ
Hiç şüphe yok ki onlar, ahirette kaybedecek olanlardır.[*]

[*] Hud 11/22.

 
(Nahl 16/110)
ثُمَّ اِنَّ رَبَّكَ لِلَّذ۪ينَ هَاجَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا فُتِنُوا ثُمَّ جَاهَدُوا وَصَبَرُٓواۙ اِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ۟
Bununla beraber senin Rabbin, sıkıntıya sokulmalarının[1*] ardından hicret eden, sonra cihad eden /ellerinden geleni yapan[2*] ve sabırlı davrananların /duruşunu bozmayanların yanındadır.[3*] Elbette Rabbin bütün bunların ardından çok bağışlayan ve ikramı bol olandır.

[1*] “Fitne”, altını içindeki yabancı maddelerden ayırmak için ateşe sokmaktır (Müfredat). Kur’an’da bu kelime imtihan (A’râf  7/155), aldatma (A’râf  7/27), cehennem azabı (Zariyât 51/10-14) ve savaş (Bakara 2/216) anlamlarında kullanılmıştır.

[2*] Cihad (جهاد), düşmanın, şeytanın veya arzuların baskısına karşı Allah’ın emrine uymak için verilen her türlü mücadeledir (Müfredat). Allah yolunda savaş, cihadın çok önemli bir parçasıdır.

[3*] Bakara 2/218, Âl-i İmran 3/195, Nisa 4/100, Enfal 8/72, 74, Tevbe 9/20, Nahl 16/41, Hac 22/58.
(Nahl 16/111)
يَوْمَ تَأْت۪ي كُلُّ نَفْسٍ تُجَادِلُ عَنْ نَفْسِهَا وَتُوَفّٰى كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ
Bir gün herkes kendini müdafaa etmek için gelecek[1*], herkese yaptığının karşılığı tam olarak verilecek ve kimseye haksızlık edilmeyecektir.[2*]

[1*] Abese 80/37, İnfitar 82/19.

[2*] Bakara 2/281, Âl-i İmran 3/25, Nisa 4/40, 124, Enbiya 21/47, Yasin 36/54, Mü’min 40/17, Ahkaf 46/19.
(Nahl 16/112)
وَضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ اٰمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْت۪يهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِاَنْعُمِ اللّٰهِ فَاَذَاقَهَا اللّٰهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ
Allah, güven ve tatmin içinde olan, rızkı her yerden bol bol gelen bir kenti örnek verir. Kent (halkı), Allah’ın nimetlerine karşı nankörlük etti[1*]. Allah da yaptıklarına karşılık onlara, açlık ve korkuya düşme sıkıntısı çektirdi.[2*]

[1*] İbrahim 14/28, Sebe 34/15-17.

[2*] Mekke de bu ayetlerde anlatıldığı gibi güven ve tatmin ortamı içinde yaşanan bir kentti (Kasas 28/57-59, Ankebut 29/67, Kureyş 106/1-4). Diğer bütün kentlerin sakinlerinin de bu olaylardan ibret alarak Allah’a karşı görevlerini yerine getirmeleri gerekir.
(Nahl 16/113)
وَلَقَدْ جَٓاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ فَكَذَّبُوهُ فَاَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ
Onlara içlerinden bir elçi geldi ama onlar onu yalanladılar. Bu yüzden azap onları, yanlışlar içinde iken yakaladı.[*]

[*] Hud 11/117, Ra’d 13/32, İsra 17/15, Mü’minun 23/44, Kasas 28/59, Sebe 34/45, Mü’min 40/5, 21-22. 
(Nahl 16/114)
فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ حَلَالًا طَيِّبًاۖ وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ اِنْ كُنْتُمْ اِيَّاهُ تَعْبُدُونَ
O halde siz, Allah’ın size rızık olarak verdiklerinden helal ve temiz olanları[1*] yiyin! Yalnız Allah’a kulluk ediyorsanız verdiği nimetler karşılığında şükredin / görevlerinizi yerine getirin[2*].

[1*] Temiz anlamı verdiğimiz tayyib (طيب) kelimesinin kök anlamı vücudun ve duyu organlarının lezzet aldığı temiz şeydir. (Müfredat)

[2*] Bakara 2/168, 172, Maide 5/88, En’am 6/142, Mülk 67/15.
(Nahl 16/115)
اِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْز۪يرِ وَمَٓا اُهِلَّ لِغَيْرِ اللّٰهِ بِه۪ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَح۪يمٌ
Allah size sadece kesilmeden ölmüş hayvanı, kanı, domuz etini ve Allah’tan başkasının adı anılarak kesilmiş olanı haram kılmıştır. Kim çaresiz kalır da birinin hakkına saldırmadan ve ihtiyaç sınırını da aşmadan bunlardan yerse (bilsin ki) Allah çok bağışlayan ve ikramı bol olandır.[*]

[*] Bakara 2/173, Maide 5/3, En’âm 6/121,145. 
(Nahl 16/116)
وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ اَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هٰذَا حَلَالٌ وَهٰذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَۜ اِنَّ الَّذ۪ينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَۜ
Dillerinizin yaptığı yalan yanlış tanımlamalarla “Bu helaldir, bu haramdır.” demeyin, çünkü o yalanı Allah’a mal etmiş olursunuz! Kendi yalanını Allah’a mal edenler umduklarına kavuşamazlar.[*]

[*] Maide 5/87, 103, A’raf 7/32, Yunus 10/59.
(Nahl 16/117)
مَتَاعٌ قَل۪يلٌۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ
(Ellerine geçecek olan) az bir yararlanmadır. Onlar için acıklı bir azap vardır.[*]

[*] Âl-i İmran 3/196-197, Yunus 10/69-70.
(Nahl 16/118)
وَعَلَى الَّذ۪ينَ هَادُوا حَرَّمْنَا مَا قَصَصْنَا عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُۚ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلٰكِنْ كَانُٓوا اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
Yahudilere de sana daha önce anlattığımız şeyleri haram kılmıştık. Biz onlara bir yanlış yapmadık; ama onlar yanlışı kendilerine yapıyorlardı.[*]

[*] Nisâ 4/160-161, En’am 6/146-147, A’râf 7/163, Yunus 10/44.

 
(Nahl 16/119)
ثُمَّ اِنَّ رَبَّكَ لِلَّذ۪ينَ عَمِلُوا السُّٓوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ وَاَصْلَحُٓواۙ اِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ۟
Zaten senin Rabbin, kendini tutamayarak[1*] kötülük işleyen, ardından da tövbe eden /dönüş yapan ve kendini düzeltenlerin yanındadır. İşte senin Rabbin bütün bunların ardından çok bağışlayan ve ikramı bol olandır.[2*]

[1*] Ayette geçen cehâlet kelimesi ‘bilmemek, yanlış düşünmek, yanlış hareket etmek’ anlamlarına gelir (Müfredat). Yusuf aleyhisselamın “Rabbim! ... Kadınların oyununu benden uzaklaştırmazsan onlara kapılırım ve cahillik edenlerden olurum.” (Yusuf 12/33) demesi de, Musa aleyhisselamın “Cahillik edenlerden/kendini bilmez biri olmaktan Allah’a sığınırım! (Bakara 2/67)” demesi de kendini tutamayarak yanlış yapma anlamındaki cehalettir.
(Nahl 16/120)
اِنَّ اِبْرٰه۪يمَ كَانَ اُمَّةً قَانِتًا لِلّٰهِ حَن۪يفًاۜ وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَۙ
İbrahim (tek başına) bir ümmetti. Allah’a boyun eğen, hep doğruya yönelen biriydi. Hiç müşriklerden olmadı.[*]

[*] Âl-i İmran 3/67, 95, En’am 6/79, 161, Nahl 16/123.
(Nahl 16/121)
شَاكِرًا لِاَنْعُمِهِۜ اِجْتَبٰيهُ وَهَدٰيهُ اِلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ
(O ayrıca ) Verdiği nimetler için Allah’a karşı görevlerini yerine getiren biriydi. Allah onu seçti ve dosdoğru yola iletti.[*]

[*] Bakara 2/124.
(Nahl 16/122)
وَاٰتَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةًۜ وَاِنَّهُ فِي الْاٰخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِح۪ينَۜ
Ona bu dünyada bir güzellik verdik. O, ahirette de elbette iyi kimselerden olacaktır.[*]

[*] Bakara 2/130, Ankebut 29/27.

 
(Nahl 16/123)
ثُمَّ اَوْحَيْنَٓا اِلَيْكَ اَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ اِبْرٰه۪يمَ حَن۪يفًاۜ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ
Sana da “İbrahim’in, dini dosdoğru yaşama biçimine uy![1*] diye vahyettik. O hiç müşriklerden olmadı![2*]

[1*] En’am 6/161.

[2*] Bakara 2/135, Nisa 4/125, Nahl 16/120, Hac 22/78.

 
 
(Nahl 16/124)
اِنَّمَا جُعِلَ السَّبْتُ عَلَى الَّذ۪ينَ اخْتَلَفُوا ف۪يهِۜ وَاِنَّ رَبَّكَ لَيَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ف۪يمَا كَانُوا ف۪يهِ يَخْتَلِفُونَ
Hiç şüphesiz ki cumartesi yasağı / Şabat[1*] onun hakkında ihtilafa düşenlere konuldu[2*]. Senin Rabbin, kıyamet /mezardan kalkış günü, ihtilafa düştükleri konu hakkında aralarında mutlaka hüküm verecektir[3*].

[1*] Bakara 2/65, Nisa 4/47, 154, A’raf 7/163. “Sebt”, çalışmayı bırakmak, hareket etmeyi kesmek anlamlarına gelir. Diğer dillerde çoğunlukla İbranice adına benzer isimlerle ifade edilse de çağımızda uygulandığı güne atfen Türkçede ona “cumartesi yasağı” denmiştir. Şabat’ı tutmak, Tevrat’taki On Emir’in içindedir (Mısır’dan Çıkış 20:8-11). Bu emir şu bölümde tekrarlanır: “Tanrın Rabb’in buyruğu uyarınca Şabat Günü’nü tut ve kutsal say. Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın. Ama yedinci gün bana, Tanrın Rabb’e Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, öküzün, eşeğin ya da herhangi bir hayvanın, aranızdaki yabancılar dahil, hiçbir iş yapmayacaksınız. Öyle ki senin gibi erkek ve kadın kölelerin de dinlensinler.” (Tesniye 5:12-14). O günün bir kutsal toplantı günü olduğu da Sebt’le ilgili diğer bir pasajda bildirilmektedir (Levililer 23:3).

[2*] Sebtin/ Cumartesi yasağının onunla ilgili ihtilaf edenlere konduğu bilgisi, böyle bir konunun yasak konmadan önce de bilindiğini ancak üzerinde anlaşmazlık olan yönleri bulunduğunu gösterir. Bu ihtilafın gün konusunda olması muhtemeldir:  “Tefsirlerde yer alan açıklamalara göre Allah, Musa aracılığıyla İsrâiloğulları’na kendilerinden önceki kavimlere olduğu gibi sırf ibadete adanmış bir günü farz kılmayı murat etti; bu gün de cuma günü idi. Fakat İsrâiloğulları, Allah’ın gökleri ve yeri altı günde yaratıp yedinci günde (sebt) yaratmaya son verdiğini, bu günde her yaratılmışın O’na boyun eğdiğini ileri sürerek içlerinden az bir kısmı hariç cuma yerine sebt gününü ibadet günü olarak belirlemek istedi. Bunun üzerine Allah, İsrâiloğulları’nın sebt gününü benimsemelerine izin vermiş, ancak imtihan maksadıyla bu günde avlanmayı ve iş yapmayı yasaklayarak bu günü onlara zorlaştırmıştır (Taberî, Zemahşerî, Râzî ve İbn Kesîr’den naklen: DİA, Sebt). Bu durum, tıpkı İsrailoğullarının yaptıkları yanlışlar sebebiyle normalde temiz olan gıdaların onlara yasaklanması (Nisa 4/160) veya Allah’ın kesilmesini emrettiği hayvan hakkında fazla soru sorarak kendilerini zor duruma düşürmeleri (Bakara 2/67-71) gibi gelişmiş olabilir. Tevrat inmeden önce, cuma günü ve Kur’an’dakine benzer şekilde kısa süreli olan alışverişi bırakma emri, İsrailoğullarının yersiz ihtilafları ya da Tevrat inerken çok fazla soru sormaları sebebiyle, cumartesi günü (ki Yahudi günü cuma gün batımından cumartesi gün batımına kadar sürer) tam bir iş bırakma emrine dönmüş olabilir. Nitekim, “Çeşitli hadislerden (Müslim, Cuma, 19-23) anlaşıldığına göre cuma, haftalık ibadet günü olarak daha önce Yahudi ve Hristiyanlar için tayin ve takdir edilmiş, fakat onlar bu konuda ihtilafa düşerek Yahudiler cumartesiyi, Hristiyanlar pazarı haftalık toplantı ve ibadet günü olarak benimsemişler, Allah da cuma gününü Müslümanlara nasip etmiş, onları bu konuda hakka ulaşmaya muvaffak kılmıştır.” (DİA, Cuma). 

[3*] Bakara 2/113, Yunus 10/93, Secde 32/25, Casiye 45/16-17.
(Nahl 16/125)
اُدْعُ اِلٰى سَب۪يلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّت۪ي هِيَ اَحْسَنُۜ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَب۪يلِه۪ وَهُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَد۪ينَ
Sen Rabbinin yoluna, hikmetle[1*] ve güzel öğütle çağır[2*]. Onlarla en güzel yöntemle mücadele et[3*]. Muhakkak ki Rabbin, yolundan sapanları iyi bilir. O, doğru yolda olanları da iyi bilir[4*].

[1*] Kur’an’dan çıkarılmış doğru hükümlerle. Bkz. Al-i İmran 3/7 ve dipnotları. 

[2*] Yunus 10/57, Şûrâ 42/15.

[3*] Furkan 25/52, Ankebut 29/46, Fussilet 41/34.

[4*] En’am 6/117, Necm 53/30, Kalem 68/7.

 
(Nahl 16/126)
وَاِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِه۪ۜ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِر۪ينَ
Eğer ceza verecekseniz size ne yapıldıysa onun dengiyle ceza verin. (Ceza vermeyip) sabrederseniz kuşkusuz bu, sabredenler için daha iyidir[*].

[*] Bakara 2/190, En’am 6/160, A’raf 7/199, Hac 22/60, Şûrâ 42/40-43.

 
(Nahl 16/127)
وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ اِلَّا بِاللّٰهِ وَلَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلَا تَكُ ف۪ي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ
Sen sabret /duruşunu bozma! Senin sabırlı davranman ancak Allah’ın yardımı ile olur. Onlar için üzülme! Plan kurmalarından dolayı da için daralmasın[*].

[*] En’am 6/33-34, Yunus 10/65, 109, Hicr 15/97-99, Neml 27/70, Yasin 36/76, Mearic 70/5, Müddessir 74/7.

 
(Nahl 16/128)
اِنَّ اللّٰهَ مَعَ الَّذ۪ينَ اتَّقَوْا وَالَّذ۪ينَ هُمْ مُحْسِنُونَ
Muhakkak ki Allah, yanlışlardan sakınanlarla ve güzel davrananlarla beraberdir[*].

[*] A’raf 7/56, Hud 11/115, Ankebut 29/69.