[*] İlk beş âyetteki ilk kelimeler, gizli  kişiler = nüfûs/نفوس kelimesinin sıfatı sayılmıştır.

[*]  El- ayn نَشِط md.

[*] Buraya kadar olan beş âyette Allah yemin etmektedir. Allah’ın bir şeye yemin etmesi, sadece o şeyin önemine vurgu yapmak içindir. Bu yüzden biz, bu anlama uygun meal verdik. 

[*] “Ne zaman ki yer, şiddetli bir sarsıntı ile sarsılır, dağlar un ufak olur. Arkasından yayılmış bir toz haline gelir; (o zaman) siz, üç sınıfa ayrılırsınız…” (Vakıa 56/4-7) O varlıklı yalancıları Bana bırak; onlara biraz süre ver! Yanımızda demir halkalar, alevli ateş, yutulması zor yiyecek ve acıklı bir azap vardır. Bunlar, yerin ve dağların sarsıldığı, dağların yayılmış kuma dönüştüğü günde olacak.” (Müzzemmil 73/11-14) 

[*] Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Sura üflenince bunlar; derhal kabirlerinden kalkar ve hızla Rablerine (hesap verecekleri yere) doğru akın ederler. ‘Eyvah! Yatağımızdan bizi kim kaldırdı?’ derler. Onlara şöyle denir: “İşte bu, Rahman’ın tehdit ettiği şeydir. Demek ki elçiler doğru söylemişler.” (Yasin 36/51-52)

[*] Ona, Tûr’un (Sina Dağı’nın) sağ yamacından seslenmiş, özel bir konuşma için yaklaştırmıştık. (Meryem 19/52)

[*] Allah Teala’nın Musa aleyhisselama verdiği mucizeleri.

[*] “Gökleri ve Yeri yaratmak elbette insanları yaratmaktan daha büyük bir şeydir ama insanların çoğu bunu bilmez.” (Mümin 40/57)

[1*] "Ağtaşa’nın kökü ğataş = الغَطَشُ göz kamaşması demektir. Kamaşan göz için her şey belirsizdir. Nereye gittiği belli olmayacak şekilde yolu kaybolmuş çöle; mefâzetun ğatşâ = مفَازةٌ غَطْشى. denir. (Lisan’ul-arab غطش md.) Gecenin alametsiz olması değişmez bir göstergesinin olmamasındandır. Bu yüzden kutup bölgelerinde beyaz geceler oluşur. 

[2*] Duhâ, burada gündüzün tamamı demektir. (Lisan’ul-arab ضحا md.) Ayrıca Bkz. Şems 91/1 ve Duha 93/1 dipnotu.

[*] Bu âyete göre, bitkilerin ve hayvanların yaratılması, göklerin ile yerin yaratılmasından ve gecenin ile gündüzün oluşmasından sonradır. Toplam yedi âyette gökler ile yerin altı günde yaratıldığı bildirilir. Dünya iki günde yaratılmış, gıda ölçülerinin tamamlanması için süre dört güne çıkarılmış, son iki günde de gökler yaratılmıştır (Fussilet 41/9-12). Allah’a göre bir gün bize göre bin yıl gibi (Secde 32/5, Hac 22/47) olduğundan bu altı gün bize göre altı bin yıldır. Bu Surenin 28 ve devamı âyetlerine bakıldığında bunun, kaba inşaat süresi gibi olduğu anlaşılıyor. Çünkü tabiata canlılık veren Güneş ışınları (duhâ) ortaya çıkıp karanlıklar ve aydınlık oluşunca (En’am 6/1) yer kabuğunun kaymaması için üstüne dağlar yerleştirilmiş, nehirler, vadiler ve yollar oluşturularak yeryüzü bitkiler ve canlılarla donatılmıştır (Naziat 79/27-33, Nahl 16/15, Enbiya 21/31, Lokman 31/10). Yıldızlarla birlikte hareket eden dünya ile Güneş sistemi arasında beşik hareketine benzeyen (Taha 20/53) bir eğim /declination oluşturulmuş ve bir denge kurulmuştur (Rahman 55/5-8). Bütün bunlar, insanların yararı için olduğundan (Casiye 45/13) insan, en son yaratılan varlıktır (İnsan 76/1-2).

[*] (الطامة) nin kökü olan (طم), bir şeyi ağzına kadar doldurmak demektir. (Mekâyîs, Sıhah) Kıyamet günü insanlar, melekler ve hayvanlar, mahşer yerini ağzına kadar dolduracağı için o toplantı, en büyük toplantı olacaktır.

[*] Büyük günah işlememiş olanlar güzel yaşamış sayılır ve daha güzeli ile karşılanırlar. Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah’ındır. Bu, kötü davrananları, yaptıklarına karşılık cezalandırsın ve güzel davrananları da daha güzeli ile karşılasın diyedir. Güzel davrananlar, günahların büyüklerinden ve fuhuş çeşitlerinden kaçınanlardır; diğer günahlar başka. Rabbinin affı kapsamlıdır…” (Necm 53/31–32)

Bir âyet de şöyledir: “Önceden en güzeli ile karşılayacağımızı bildirdiklerimiz Cehennemden uzak tutulacaklar, onun uğultusunu bile duymayacaklar ve sürekli canlarının çektiği şeyler içinde olacaklardır. Melekler, “Bu sizin gününüz, size söz verilen gündür.” diyerek onları karşılayacaklardır.” (Enbiya 21/101-103)

Büyük günah işlediği halde tevbe edip kendini düzeltenler de bu kesime girerler. Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Rahman’ın kulları Allah ile beraber başka bir tanrıyı yardıma çağırmazlar. Haklı bir sebep yoksa Allahın dokunulmaz kıldığı canı öldürmezler ve zina etmezler. Kim bunları yaparsa günaha girer. Kıyâmet günü onun azâbı katlanır ve orada itibarsız olarak sürekli kalır. Ama tevbe eden, inanan ve iyi iş yapan başka. Allah onların kötülüklerini iyiliğe çevirir. Allah bağışlar, ikram eder.” (Furkan 25/68-70)

[*]Buraya şöyle meâl verilir:”dünyada bir akşamüstü ya da kuşluk vakti kadar kalmış gibi olurlar.” Bizim farklı meali vermemizin asıl sebebi şu iki âyettir: Allah: “Yeryüzünde yıl sayısı olarak ne kadar kaldınız?” diye soracak; onlar da: “Bir gün ya da günün bir kısmı kadar kaldık...” diyeceklerdir. (Müminûn 23/113)

Duhâ, güneşin yükseldiği ve sıcaklığın etkisini göstermeye başladığı kuşluk vakti olarak tanımlanır ama İlgili âyetler üzerinde dikkat düşünülünce bu tanımın eksik olduğu görülür. (Bkz: Şems suresinin dipnotu) Duhâhâ=ضُحَاهَا’daki ‘hâ = onun’ zamiri, 29. ayette olduğu gibi semâ’yı gösterir. Göğün duhâsı gündüzdür. (Lisan’ul-arab ضحا md.)

Aşiyye = عَشِيَّةً de güneşin tepe noktasından kayması ile batması arasındaki vakit sayılır. Âyetlere uygun olan, müfredat’taki “güneşin tepe noktasından batıya kayması ile başlayıp sabaha kadar süren vakit olmasıdır. Bir yerde “bir akşam kaldım” diyen kişi, genellikle bunu kasteder. “Gündüz vakti kaldım” diyen de güneş batmadan ayrıldığını söylemiş olur. Bu da (Müminûn 23/113) âyetine tam uyar.